Interventies voor een leefbare wijk: van theorie naar - Instituut ISW

de sociale context waarin hij wordt uitgevoerd (Crawford, 1998; Leeuw, 2008; Nelen,
2008; Pawson & Tilley, 1997). In dit hoofdstuk wordt dan ook uitgebreid ingegaan op
de sociale context waarin interventies worden uitgevoerd.
Centraal in ons onderzoek naar buurtveiligheid staat de vraag wat de
voorwaarden zijn voor de bereidheid van buurtbewoners om een bijdrage te leveren
aan de veiligheid door de uitoefening van informele sociale controle. Met het begrip
informele sociale controle bedoelen wij alle manieren waarop bewoners anderen ertoe
brengen zich aan bepaalde normen te houden; normen zoals verkeersregels en
gedragsregels in de openbare ruimte, maar ook normen over wat beleefde
omgangsvormen zijn. Onder informele sociale controle verstaan wij zowel een
indirecte wijze (het inschakelen van instellingen en organisaties) als een directe wijze
(zelf een ander aanspreken op diens houding of gedrag) (vgl. Warner 2007). Uit
Amerikaans onderzoek (Sampson et al., 1997) is gebleken dat buurten waar bewoners
bereid zijn om informele sociale controle uit te oefenen objectief veiliger zijn dan
buurten waarin deze bereidheid niet bestaat. Of anders gezegd: in weerbare buurten
vinden minder voorvallen van criminaliteit en overlast 1 plaats, omdat bewoners daar
daadwerkelijk informele sociale controle uitoefenen. Deze resultaten komen voort uit
het tot op heden grootste stadscriminologische onderzoek dat ooit verricht is. Dit
onderzoek is uitgevoerd in 343 buurten in Chicago onder 8.782 bewoners. Om uit te
sluiten dat verschillen in criminaliteitsniveaus veroorzaakt worden door andere
factoren dan collectieve weerbaarheid, is in deze studie zorgvuldig gecontroleerd op
de invloed van allerlei factoren zoals individuele kenmerken (burgerlijke staat,
etnische achtergrond) en slachtofferschap in voorafgaande jaren (ibid.). De
verklarende kracht van collectieve weerbaarheid is later in andere studies bevestigd
(zie bijvoorbeeld Morenoff et al., 2001; Silver & Miller, 2004). De resultaten zijn niet
alleen van grote betekenis voor de wetenschap (het artikel werd niet voor niets in het
prestigieuze tijdschrift Science geplaatst), maar kunnen dat ook zijn voor
veiligheidsbeleid. Nu blijkt dat de collectieve weerbaarheid van een buurt een
belangrijke verklarende factor voor veiligheid is, lijken investeringen op dit gebied
veelbelovend.
In figuur 4.1 staat de relatie tussen de collectieve weerbaarheid en veiligheid
van buurten schematisch weergegeven. De volgende wetenschappelijke bevindingen
liggen hieraan ten grondslag: (1) de collectieve weerbaarheid bestaat uit het
onderlinge vertrouwen tussen bewoners 2 , het vertrouwen van bewoners in
instellingen 3 , en hun gedeelde verwachtingen over de uitoefening van sociale
controle 4 ; (2) de bereidheid om informele sociale controle uit te oefenen is afhankelijk
van de collectieve weerbaarheid van een buurt; (3) het aantal voorvallen van
1 Met criminaliteit en overlast verwijzen wij naar crime and disorder zoals gehanteerd door Sampson et
al. (1997). De operationalisering is evenwel geschikt gemaakt voor Arnhemse omstandigheden en
situaties. Onder overlast scharen wij enerzijds voorvallen van aanhoudende overlast, burenruzies en
pesterijen (sociale overlast) en anderzijds een vieze, rommelige, gevandaliseerde en alleszins slecht
onderhouden woonomgeving (fysieke overlast).
2 Met ‘onderling vertrouwen tussen bewoners’ bedoelen wij dat men er op kan rekenen steun of
rugdekking te zullen krijgen van medebewoners wanneer dit nodig is.
3 Met ‘het vertrouwen van bewoners in instellingen’ bedoelen wij dat men erop kan rekenen steun of
rugdekking te zullen krijgen van een instelling wanneer dit nodig is.
4 Het is de vraag of de verwachtingen van bewoners en instellingen op elkaar zijn afgestemd; dat
duidelijkheid en overeenstemming bestaat over wie er bij welke voorvallen van criminaliteit en overlast
op welke manier moet optreden.
51
I n t e r v e n t i e s v o o r e e n l e e f b a r e w i j k