Een Vlaamse spiegel - Nederlandse Vereniging voor Kriminologie

EEN NEDERLANDSE EIGENAARDIGHEID
ONDERZOEK NAAR CRIMINALITEIT VAN ALLOCHTONEN
Fabienne Brion*
Tast de transformatie van de wetten die het wetenschappelijk domein beheersen
de wetenschappelijke productie aan? Indien dat zo is, op welke wijze gebeurt
dat dan? Dat wil ik hier bespreken, vertrekkend van een gevalstudie. Gezien
vanuit België, meer bepaald vanuit Franstalig België, lijkt het Nederlandse
onderzoek naar ‘criminaliteit van allochtonen’ om verschillende redenen
een res curiosa. Het meest evident is de overvloed van teksten hierover,
sinds onderzoekers bij het einde van de jaren tachtig het ‘taboe hebben
doorbroken’ (Werdmölder, 1989). Dat taboe was volgens Vuijsje (1986)
en Maas-de Waal (1991) onder meer het gevolg van schuldgevoel over het
onvoldoende Nederlandse verzet tegen de genocide van Hitler. Maar er zijn
andere redenen, zoals het feit dat sinds een vijftiental jaren criminaliteit een
onderwerp op zichzelf is geworden, dat men onafhankelijk kan bestuderen
van informele en formele processen die het tot stand hebben gebracht; of het
feit dat sinds twintig jaren de individuen en groepen waaraan criminaliteit
wordt toegeschreven als ‘allochtonen’ worden gedefinieerd. Eén fenomeen
blijft in het bijzonder opvallen, de transformatie gedurende de jaren tachtig
en negentig van de onderzoeksobjecten en van de legitieme problematisering
ervan. Het is onze hypothese dat dit het gevolg is van een herstructurering van
het wetenschappelijk veld, meer precies van de goevernementalisering van de
criminologie, waarover Bianchi zich sinds 1974 al zorgen maakte.
De basis van dit artikel is mijn uitgebreidere studie (Brion, 2003) over de
manier waarop sociale wetenschappers in Nederland zich sinds drie decennia
bezighouden met verduidelijking van ‘criminaliteit van allochtonen’. Daartoe
heb ik het Tijdschrift voor Criminologie (TvC) en Justitiële Verkenningen (JV)
van hun ontstaan tot 2001 nagepluisd en verder de sneeuwbaltechniek toegepast
op de artikels die betrekking hadden op criminaliteit of criminalisering van
immigranten. Tevens heb ik de website van het WODC geraadpleegd. Dit
leverde een catalogus op van 226 referenties: 1 in 1939, 19 tussen 1970 en
1979, 56 tussen 1980 en 1989, 138 tussen 1990 en 1999, en 12 in 2000 en
2001. Op deze catalogus heb ik een kwantitatieve inhoudsanalyse toegepast:
de titels van de gepubliceerde artikels worden beschouwd als ‘elementen die
discontinu zijn in een tijdschrift’; in navolging van Kaminski (1995: 308) heb ik
aangenomen dat ‘evoluties en breuklijnen afgelezen kunnen worden doorheen
de intertextualiteit van [deze] elementen’, maar ook dat ‘de continuïteit van
een verhaal, dikwijls een fictieve continuïteit (…) een latente en evolutieve
structuur kan reveleren, die ons informeert omtrent de veranderingen in dit
materiaal’. De inhoudsanalyse is afgerond met herlezing van de gepubliceerde
artikels in de themanummers van TvC en JV, gewijd aan immigratie of aan
groepen immigranten, van teksten over de Marokkaanse migrantenpopulatie
en van een groot aantal samenvattende artikels.
∗ Met dank aan Paul Ponsaers, die in de vertaling voorzag.
66 Jubileumuitgave ‘Een Vlaamse spiegel’