Een Vlaamse spiegel - Nederlandse Vereniging voor Kriminologie

DENKERS EN DOENERS
ONDERZOEKSTRADITIES INZAKE GEORGANISEERDE CRIMINALITEIT IN
BELGIE EN NEDERLAND.
Patrick Van Calster en Tom Vander Beken
Wetenschappelijk onderzoek naar georganiseerde criminaliteit kan op
verschillende manieren en vanuit verschillende perspectieven worden
bedreven. Georganiseerde criminaliteit is immers bijzonder interessant
als theoretisch en methodologisch studieobject, maar biedt ook heel wat
mogelijkheden voor allerhande vormen van empirisch onderzoek. In het kort
trachten wij hier de benadering van onze Nederlandse collega’s te beschrijven
en te vergelijken met de onderzoekstraditie in ons eigen land. Aangezien een
aantal achtergronden van het onderzoek inzake georganiseerde criminaliteit
gemeenschappelijk is, willen we deze eerst kort bespreken.
SCHANDALEN EN ONDERZOEKSCOMMISSIES
Sinds de jaren negentig neemt de strijd tegen georganiseerde criminaliteit
in de overheidsdebatten een steeds belangrijker plaats in. Vooral vanuit de
Verenigde Staten kwamen steeds alarmerender berichten over misdrijven
van maffiose organisaties die het gehele staatsbestel ondermijnden. Tijdens
de conferentie over ‘high level American law enforcement and intelligence
community personnel’ in 1994, in Washington DC, werd bijvoorbeeld naar
voren gebracht dat allerlei criminele krachten overal in de wereld de nationale
instellingen bedreigden, en dat daarom de Amerikaanse bestrijdingstechnieken
overal moesten worden toegepast (Raine en Cilluffo, 1994). Deze technieken
werden noodzakelijk geacht om Global Organized Crime: The New Empire of
Evil, de veelbetekenende titel van de conferentie, te bestrijden. FBI-directeur
Louis Freeh noemde georganiseerde criminaliteit de grootste bedreiging sinds
decennia en waarschuwde dat de democratie overal op het spel stond. Hij
werd daarin gevolgd door CIA-directeur R. James Woolsey, die stelde dat
de dreiging die van de georganiseerde criminaliteit uitging de traditionele
opsporing oversteeg.
Als gevolg daarvan begonnen de meeste Europese landen bijzondere
inspanningen te leveren om dergelijke criminaliteit aan te pakken. Sterk
geïnspireerd door de Amerikaanse ervaringen en het bijzondere karakter
van deze vorm van criminaliteit werd voor de opsporing steeds meer beroep
gedaan op bijzondere opsporingsmethoden (bijvoorbeeld het werken met
informanten en undercover opsporing). Deze methoden konden evenwel in de
meeste landen moeilijk in het bestaande rechtssysteem worden ingebouwd,
zodat schandalen niet uitbleven.
In België kwam dit onder meer tot uiting in de zaken François, Reyniers en Van
Mechelen, waar opsporingsambtenaren in opspraak kwamen omdat zij, zonder
specifieke wettelijke rechtvaardiging, al te nauwe contacten onderhielden
met de misdaadwereld. Daardoor werd het onderscheid tussen opsporing en
criminele activiteiten vaak onduidelijk. Nederland kende een diepe crisis met
P. Van Calster & T. Vander Beken - Denkers en Doeners
9