Een Vlaamse spiegel - Nederlandse Vereniging voor Kriminologie

Aan de grondslag van Critical Criminology ligt, denk ik, dus vooral een
pragmatische bekommernis en motivatie. De grondlogica luidt volgens
mij wellicht dat zich op allerlei domeinen praktische problemen voordoen
– ’crisissen’ – en die moeten praktisch worden opgelost. Laat ons dus zien wat er
allemaal voorhanden is en laat ons dat dan, met de blik op meer rechtvaardigheid,
pragmatisch, dit wil zeggen, met enige zin voor flexibiliteit, aanwenden.
Op de schattenzolder, in de ‘erfenis’ van de kritische criminologie, in
Nederland dan toch, ligt vooral veel abolitionisme. Praktisch, bruikbaar abolitionisme,
volgens Van Swaaningen. In een zeer lezenswaardig stuk over
Nederlands abolitionisme (1997: 118-130) worden in Critical Criminology
Herman Bianchi’s en Louk Hulsmans abolitionisme vergeleken. Ook daar
vinden we heel wat pragmatisme, vooral bij Hulsman, die zelf ooit in de
strafrechtpraktijk stond. In tegenstelling tot Bianchi’s ethisch abolitionisme
wortelt dat van Hulsman vooral in een ontevredenheid met de strafrechtelijke
praktijk en de problemen daarin. Het strafrecht is een vat vol problemen, leidt
tot en versterkt een resem sociale problemen. Sterker, het is zelf een ‘sociaal
probleem’ dat een oplossing, een praktisch alternatief behoeft. Hulsmans
stelling mag dan mogelijks beginselvaste, principiële trekjes hebben vertoond,
zijn hele kritische project dreef op pragmatiek. Hulsman zelf evenwel liet
grote stukken theoretische beschouwing onuitgesproken. Het was eigenlijk
wachten tot iemand als John Blad de overwegend latent en impliciet gebleven
theorie uit Hulsmans geschriften puurde. Het bleek bovendien, zegt Blad, om
een alternatieve strafrechtstheorie te gaan (Blad, 1996).
PRAKTISCH DISCOURS
Laat ons nog wat verder illustreren. Willem de Haans Politics of Redress
(1990) is nog zo’n mijlpaal uit de Nederlandse kritische criminologie. Een
belangrijke rode draad doorheen deze essays analyseert argumenten voor een op
hersteljustitie gerichte kritische criminologie, evalueert ze en rijgt ze aaneen. Het
boek kwam uit op het moment dat ook elders aanzetten werden gegeven tot wat
we nu de ‘restorative justice’ beweging zouden noemen. Maar De Haans boek
is anders. Hij ziet vooral veel nuttigs in Habermasiaanse ‘practical discourse’ en
‘communicative ethics’. Laat ons even het project van Habermas in herinnering
brengen. De Duitse theoreticus wou, vooral vanaf begin jaren tachtig, het
Moderne Project verdedigen tegen de ongemeen scherpe aanvallen die zich
geleidelijk in het aanzwellend postmodernisme aan het verzamelen waren. Maar
zelfs voor Habermas was duidelijk dat de oude (dit wil zeggen: de Moderne en
Verlichte) modellen en concepten minstens aan herdenking toe waren. Vooral
in een donker, dit wil zeggen onVerlicht tijdperk waarin, inderdaad, gewag kon
worden gemaakt van ‘the exhaustion of Utopian energies’ (Habermas, 1989) was
enig creatief denkwerk gewenst. Er waren problemen, erger, er was een heuse
Moderniteitscrisis en oplossingen waren dringend nodig.
Voor Habermas lag de oplossing in het proceduraliseren en pluraliseren van
het Moderniteitsproject (dus in plaats van het utopianiseren ervan) en in het
ethiciseren van het Verlichtingsproject. Habermas’ herdachte maar niettemin
verder te zetten Verlichte Moderniteitsproject zou dus communicatieve
78 Jubileumuitgave ‘Een Vlaamse spiegel’