Een Vlaamse spiegel - Nederlandse Vereniging voor Kriminologie

illegalisering, een proces van hercategorisering van wat lange tijd werd
gepercipieerd als een vorm van spontane immigratie van arbeidskrachten.
Zij tonen aan dat de marginale betrokkenheid van ‘illegalen’ in criminele
activiteiten omgekeerd evenredig varieert met de middelen waarover
zij beschikken: de mogelijkheid om hulp te krijgen van leden van hun
gemeenschap die legaal in Nederland zijn en om zelf, hoewel hun status die
van ‘illegaal’ is, in hun eigen levensonderhoud te voorzien op een manier die
op zich zelf legaal is. Hun conclusie is dubbel: enerzijds manifesteert het
discours dat illegaliteit en criminaliteit verbindt in de eerste plaats de negatieve
houding ten aanzien van immigratie en drukt het uit dat allochtonen ongewenst
zijn; anderzijds is het paradoxaal genoeg de illegalisering van de immigratie
die bepaalde ‘illegalen’, verstoken van andere inkomensbronnen, verder in de
richting van de criminaliteit duwt.
AUTONOMISERING VAN CRIMINALITEIT
Hoe is de overgang van de drieslag criminaliteit-criminalisering-discriminatie
naar criminaliteit-communicatie-beheersing van de immigratie mogelijk
geworden? Volgens Maas-de Waal (1991: 87) is de transformatie tijdens de
jaren tachtig en negentig het gevolg van een mediacampagne. Deze startte
in 1988, toen Loef, als onderzoeker werkzaam bij de gemeente Amsterdam,
een notitie aan de pers deed toekomen waarin hij een groot deel van de
straatcriminaliteit in het centrum van Amsterdam toeschreef aan een twee- à
driehonderd jonge Marokkanen. In 1989 vestigde opnieuw een artikel van
Loef en Holla de aandacht op het probleem van ‘criminaliteit van allochtonen’.
De auteurs betoogden dat haast alle diefstallen op straat gepleegd werden door
dieven van buitenlandse oorsprong.
De emoties die deze publicaties met zich teweegbrachten, verklaren dat het
probleem op de politieke en wetenschappelijke agenda werd gezet. Niet alleen
wijdde de minister van Justitie er aandacht aan in zijn politieke nota’s Recht
in beweging en Justitiële jeugdbescherming: met recht in beweging, maar
ook gaf het ACOM, de Adviescommissie Onderzoek Minderheden, prioriteit
aan empirisch onderzoek over het probleem. Hoe nuttig deze preciseringen
ook mogen zijn, het lijkt ons dat het hier gaat om één van de incidentele
oorzaken die niet mag verward worden met de structurele voorwaarden die
de transformatie hebben mogelijk gemaakt. Volgens Van Dijk (1981) waren
het de slachtofferenquêtes van het WODC die aan de ambtenaren van het
ministerie van Justitie duidelijk maakten dat:
‘criminaliteit als sociaal probleem niet bestaat uit moorden en gewapende
overvallen, maar uit de uitbreiding van de kleine criminaliteit (diefstal,
vernielingen, bedreiging zonder wapens in de straat)’ (: 169).
Deze les werd in de daaropvolgende periode ‘één van de officiële
uitgangspunten van het crimineel beleid’. Het gebruik van de definitie
van strafrechtelijke prioriteiten heeft ongetwijfeld de autonomisering van
criminaliteit als studieobject van de criminologie in de hand gewerkt. In
laatste instantie lijkt als uiteindelijke verklaring de goevernementalisering van
F. Brion - Een Nederlandse eigenaardigheid: onderzoek naar criminaliteit van allochtonen
69