Een Vlaamse spiegel - Nederlandse Vereniging voor Kriminologie

Nederlandse kritische criminologie en dat ergens in de harde essentiële
kern van deze monoliet een onwrikbare pragmatische cultuur of attitude zou
liggen. Zeker in tijden van voortschrijdende culturele hybridisering zou dat
nogal wereldvreemd klinken en ik verontschuldig me dus meteen tegenover
de wellicht velen die zich niet in het plaatje herkennen. Maar er zijn toch nog
gradaties in principevastheid en pragmatiek te onderkennen. Laat ons nog
even een andere leerboektekst erop naslaan. In zijn ‘Kritische criminologie’
besluit René van Swaaningen (1999) op wat sombere toon dat, ondermeer
door de explosie van beleidsafhankelijk opdrachtonderzoek, de Nederlandse
criminologie nu al een hele tijd blijft ‘rondcirkelen in dezelfde justitiële
monocultuur’. Studies zijn ‘zelden vernieuwend, of zelfs maar verrassend’.
Er wordt geen ‘wetenschappelijke vooruitgang’ meer geboekt, dus moeten
‘nieuwe wegen worden bewandeld’, weg van de ‘veilige kant’ en het ‘braaf op
de afgesproken tijd het keurig afgebakende’ detailonderzoekje. Anders ‘komen
we wetenschappelijk geen stap meer vooruit’.
Beweging, verandering, vooruitgang en grenzenherschikkerij: dit zijn enkele
elementen uit het takenpakket dat Van Swaaningen voor kritische criminologen
heeft samengesteld. De dingen moeten vooruit, ook praktisch: ‘dominante
zienswijzen en professionele grenzen’ moeten doorbroken worden met het oog
op een alternatieve doch ‘werkelijke oplossing’ van de hardnekkige ‘crisissen’
die het (straf)rechtsysteem kenmerken – voorbij ‘stereotypen’, ‘monopolies’ en
‘totalitaire tendenties’ dus (: 220-1). Deze woorden kunnen slechts bezwaarlijk
als een uitdrukking van onoverkomelijk taaie beginselvastheid worden gelezen.
SOCIALE RECHTVAARDIGHEID
In zijn Critical Criminology: Visions from Europe (1997) ondernam Van
Swaaningen zelf een poging om opnieuw wat leven in de criminologische
(ook kritisch-criminologische) brouwerij te brengen. In wat gerust een tour
de force mag heten, overziet en herdenkt hij het gros van wat in Europa als
kritische criminologie te boek staat. Hij beschrijft welke visies op sociale
rechtvaardigheid daarin voorhanden zijn en hoe deze aanleiding (kunnen)
geven tot enerzijds kritiek op (straf)rechtsbedeling en anderzijds tot het
ontwerp en eventueel geëxperimenteer met rechtvaardiger alternatieven. Ik
kan hier onmogelijk Van Swaaningens betoog reconstrueren.
Belangrijk hier is te noteren dat zijn project door minstens twee praktische
bekommernissen wordt geschraagd (: 8ff.). Ten eerste heeft hij de erfenis van
de kritische criminologie – die tijdens de jaren tachtig en negentig vooral van
de ene mode naar de andere bleek te zwalpen – in het licht van laatmoderne
ontwikkelingen en gewijzigde condities opnieuw geëvalueerd en nagegaan wat
bruikbaar is voor een op sociale rechtvaardigheid mikkende (dus kritische)
criminologische theorie en praktijk. De ‘crisis’ van de kritische criminologie
moet dus worden opgelost. De tweede praktische bekommernis is de toepassing
van al dat bruikbaars in een model dat gebruikt kan worden a) in een kritiek
van een steeds managerialistischer, ook punitiever en dus minder rechtvaardig
wordende (straf)rechtsbedeling, en b) in de uitbouw en praktische legitimering
van rechtvaardiger alternatieven.
R. Lippens - De kritische drang om de dingen voor elkaar te krijgen
77