gen

DOSSIER
DOSSIER
Monique Schoutsen en Arjan van Westen. Foto Leendert Brouwer
In Zeeland heerste omstreeks 1845 honger. De
graanoogst was mislukt, de aardappels waren
ziek en er heerste enorme sociale ongelijkheid.
En juist in die periode werden er in verschillende
West-Europese landen arbeiders geronseld voor het
jonge keizerrijk Brazilië. In het Land van Cadzand in
West Zeeuws-Vlaanderen, op Schouwen-Duiveland
en Zuid-Beveland kwamen Antwerpse ronselaars. Ze
spiegelden de boeren van alles voor. Eigen grond zouden
ze in Brazilië krijgen met landbouwgewassen en
vee, ieder gezin een huis, scholen, hun eigen kerk.
Het vooruitzicht van zo’n welvarend bestaan in dat
verre land zorgde voor grote opwinding en heel wat
gegadigden meldden zich voor een emigratiecontract.
De ‘Braziliaanse koorts’ werd het genoemd. En ook al
groeide het tegengeluid, want het leek te mooi om
waar te zijn, tussen 1858 en 1862 vertrokken in totaal
zo’n zevenhonderd mensen met zeilschepen vanuit
Antwerpen naar de verre kust.
Ze kwamen terecht in Espírito Santo, een onherbergzaam
gebied langs de oostkust, vol tropische bossen,
wilde dieren en steile rotsen – waar de beloofde voorzieningen
vrijwel afwezig bleken te zijn. Geld om
terug naar huis te gaan hadden ze niet. Hulp van de
Nederlandse overheid of van de Braziliaanse keizer
kregen ze niet en bij het thuisfront raakten de emigranten
snel vergeten. Uiteindelijk bouwden ze een
‘der komt ’n ké ’n dag
da ze ons vinnen’
karig bestaan op met hulp van de plaatselijke indianen
en voormalige slaven, die hen leerden de grond te
ontginnen en toonden hoe ze het volksvoedsel maniok
moesten planten.
Een gedeelte van de migranten trok in de loop van de
tijd weg, de groep die bleef hield vast aan de tradities
en het geloof van het thuisland: tot in de jaren dertig
van de vorige eeuw werd er nog in klederdracht gelopen
en thuis bleef men Zeeuws, oftewel ‘Ollands’
spreken. De timmerman Piet Heule, een man van
aanzien onder de eerste migranten, had het belang
van het behoud van de eigen taal min of meer gepredikt.
Ooit zouden ze hun verhaal kunnen vertellen,
want, zo had hij gezegd ‘der komt ’n ké ’n dag da ze
ons vinnen’ (er komt een keer een dag dat ze ons vinden).
In de trailer zeer ontroerend verwoord in een
speciaal voor de documentaire gemaakt lied van de
Zeeuwse volkszanger broeder Dieleman.
DOSSIER NEDERLAND EN DE WEST gen. 29