gen

leidden de Franse Revolutie in Europa
en de onafhankelijkheidsoorlogen in
Amerika tot grote internationale politieke
onrust en tot de economische neergang
op Curaçao. Om die reden vertrokken
joden naar nabijgelegen eilanden, naar
Noord-Amerika en landen als Venezuela
en Colombia, die hun markten openden
voor handel uit Nederlandse gebieden.
Het was de eerste van verschillende
emigratiestromen die tot in de twintigste
eeuw zouden voortduren.
De uitbreiding van het handelsnetwerk
in onder meer Coro in Venezuela en op
het Deense eiland St. Thomas, kwam de
welvaart van Curaçao weer ten goede,
evenals de introductie, halverwege de
negentiende eeuw, van het snelle en efficiënte
stoomschip. De Portugees-joodse
koopman en reder Jacob Abraham Jesurun
bezat meer dan honderd schepen,
waarmee hij voer op Amsterdam, New
York en de Deense kolonie St. Thomas.
Zijn belangrijkste concurrent was Salomon
Elias Levy Maduro die in 1837 het
handels- en scheepvaartbedrijf S.E.L.
Maduro & Sons oprichtte, dat begon met
de import van allerlei soorten koopwaar
en in de twintigste eeuw uitgroeide tot
een zeer gerenommeerd bedrijf.
De Portugees-joodse gemeente was
net als op Curaçao georganiseerd
naar het model van de
Amsterdamse moedergemeente
Het ging de joden op Curaçao weer goed.
Zij behoorden tot de blanke bovenlaag
van de bevolking en lieten vanaf de
tweede helft van de negentiende eeuw
voorname huizen bouwen in Scharloo,
waar ze een aangenaam leven leidden,
omringd door hun personeel. Vanaf de
jaren 1960 trokken echter steeds meer
bewoners weg uit deze joodse stadswijk,
die daarop spoedig in verval zou raken. In
1969 leidde grote ontevredenheid over de
sociale ongelijkheid op Curaçao tot een
gewelddadige arbeidersopstand die was
gericht tegen de gevestigde orde, waarbij
grote delen van de stad volledig werden
verwoest. De opstand leidde tot ingrijpende
politieke en sociale verschuivingen
op het eiland en deed de elite beseffen
dat de oude, koloniale manier van leven
definitief voorbij was. De situatie deed de
omvang van een toch al slinkende joodse
gemeenschap (vooral door het wegtrekken
van jongeren die in het buitenland
gingen studeren) geen goed. Verschillende
afgebrande joodse winkels in de
belangrijkste winkelstraten van Punda,
die lange tijd het straatbeeld hadden
bepaald, werden niet meer opgebouwd,
soms omdat de eigenaren emigreerden.
Toch heeft de Sefardische gemeenschap
ook nu nog een prominente plaats in
de Curaçaose maatschappij. De joodse
gemeente Mikvé Israel-Emanuel heeft
circa honderdvijftig leden en houdt wekelijks
diensten in de Snoa, het symbool
van een roemrijk verleden.
Huwelijkscontract in het
Portugees van Elias Jesurun
Henriquez en Deborah
Dovale. Curaçao, 1847
CBG, coll. Maduro
De Surinaamse joden
Nadat de Engelse kolonie Suriname in
1667 in Nederlandse handen was overgegaan,
werd het een trekpleister voor Portugese
joden uit Amsterdam. Zij kregen
daar een voor die tijd enorme vrijheid: zij
hadden het recht hun godsdienst openlijk
te belijden en te trouwen volgens de
joodse wet; ze hadden een eigen systeem
van rechtspraak, een burgerwacht en ze
mochten zelfs meestemmen over benoemingen
in het koloniaal bestuur.
De Portugees-joodse kolonisten legden
plantages aan langs de Surinamerivier,
waar zij tot slaaf gemaakte Afrikanen
suikerriet lieten verbouwen. Op het hoogtepunt
van hun vestiging, in 1737, bezaten
zij circa 115 plantages, waar op elke
blanke gemiddeld 65 slaven werkten.
Het hart van de Portugees-joodse
gemeenschap was Jodensavanne, een
joods dorp aan de Surinamerivier met
huizen, winkels, een synagoge en
begraafplaats, die het eigendom waren
van de joodse gemeenschap. De Portugees-joodse
gemeente was net als op
Curaçao georganiseerd naar het model
40 gen. DOSSIER NEDERLAND EN DE WEST