gen

armoriaal
Met ingang van dit nummer van Gen. is deze rubriek gewijd aan interessante heraldische objecten
uit de verzamelingen van het Centraal Bureau voor Genealogie. De inventarisatie daarvan staat in
nauwe betrekking tot de uitbreiding van de online Heraldische Databank (heraldischedatabank.nl).
Wij beloven een rijk en gevarieerd menu.
Vereerd door keizer Rudolf
In de zestiende eeuw was Antwerpen
het belangrijkste centrum van boekdrukkunst
van de Nederlanden. De stad
had haar positie vooral te danken aan de
reputatie van de drukkerij van Christoffel
Plantijn (1520-1589).
Al deze boeken moesten worden geïllustreerd.
Hele families waren aan het werk
om de boeken van gegraveerde platen
te voorzien. Maar gravures dienden niet
alleen als illustratie, ze werden bijvoorbeeld
ook vervaardigd om schilderijen mee
te reproduceren. Door de verspreiding van
dergelijk beeldmateriaal werd de belevingswereld
van de mensen in de Nieuwe
Tijd veel groter.
De binnen de familie
doorgegeven kennis
en vaardigheid
kwamen voort uit
het graveren van
harnassen
Een van de graveursfamilies was (De)
Sadeler: een dynastie van Antwerpse
graveurs met namen als Jan, Raphael,
Aegidius (Gilles) en Marcus Christoph. De
familie was oorspronkelijk afkomstig uit
Aalst. De binnen de familie doorgegeven
kennis en vaardigheid kwamen voort uit
het graveren van harnassen, al zal – gezien
hun naam – het zadelmaken tot hun oudste
stiel hebben behoord.
Bekendste telg is de graveur-schilder
Aegidius II Sadeler (omstr. 1570 - Antwerpen
1629) die na talloze succesvolle
omzwervingen in 1597 in Praag belandde.
Hij mocht gravures maken van de grote
schilderijencollectie van Rudolf II, keizer
van het Heilige Roomse Rijk (1552-1612).
Bovendien graveerde hij ook de beeltenis
van de vorst met harnas en lauwerkrans
– en onvermijdelijke Habsburgse lip. De
hypersensitieve Rudolf was niet zo van het
regeren. Hij dwaalde graag rond in zijn zelf
geschapen biotoop van alchemie, rariteiten
en kunst. Waarschijnlijk vonden vorst en
kunstenaar elkaar in de bewondering van
de objecten in Rudolfs verzameling. Het
moet voor de kunstenaar ongelooflijk
inspirerend zijn geweest om zo in contact
te staan met een steeds verder uitdijende
wereld, die hij op zijn beurt zelf weer
voedde met zijn prenten.
De goede verstandhouding tussen keizer
en graveur mondde kennelijk uit in een
vorstelijk gebaar, want het hiernaast
afgebeelde wapen is vrijwel zeker aan
Aegidius verleend door keizer Rudolf II en
deze tekening is daar waarschijnlijk weer
een afschrift van. Dat beweert tenminste
een nakomeling, Abraham, die de tekening
liefdevol en met een verguld randje in
de familiebijbel opnam. Het bijschrift van
de wapentekening luidt: ‘Het Wapen Van
het Geslacht der Sadelers / Haer vereert
door Kijzer Rudolphi / Deese Bijbel is door
mijn Abraham de Sadeler gecocht/ Anno
1643 om naer mijn Overlijden op de Linie
en geslacht der Sadelers te succederen
volgens mijn speciale dispositie.’
De kwaliteit van deze tekening staat duidelijk
niet in verhouding tot de talenten van
de Sadelers: de gaande leeuw heeft iets
weg van een witte poedel.
Links bovenin hebben we voor deze
gelegenheid een rond etiket onzichtbaar
gemaakt. Aan de hand van het etiket
vermoeden we een herkomst uit de voormalige
collectie Baert de Waerde, die in de
collecties van het CBG is opgegaan.
Guus van Breugel
is heraldicus bij het CBG
54 gen.