gen

portret & verhaal
Dirk van Hogendorp in Brazilië
Diderik (Dirk) van Hogendorp (1761-1822) raakte na
de abdicatie van Napoleon Bonaparte uit de gratie
in Nederland. Daarom bracht de Fransgezinde ouddiplomaat
en generaal in het leger van de keizer de
laatste vijf jaar van zijn leven door in vrijwillige ballingschap in
Brazilië. Hij huurde een onderkomen met grond op de zuidoostelijke
helling van de Corcovadoberg, niet ver van waar nu het grote
standbeeld ‘Christus de Verlosser’ staat. De landhoeve werd ‘Novo
Sion’ herdoopt, naar de voormalige hofstede van zijn familie, Sion
bij Rijswijk, waar Dirk samen met zijn broer, politicus Gijsbert Karel
graaf van Hogendorp (1762-1834), een paar onbezorgde jeugdjaren
had beleefd. Van Hogendorp zat niet stil in zijn nieuwe wereld: hij
legde een koffieplantage aan op het terrein en verbouwde sinaasappels
om er een soort oranjewijn van te maken. Ook schreef hij er
zijn memoires.
In het bescheiden huis van Dirk hing een levensgroot portret van
hemzelf als gouverneur van Hamburg. Het werd in opdracht van
Napoleon geschilderd door Christoph Suhr, een thans wat obscure
Duitse kunstenaar. Op het staatsieportret uit 1813 is Van Hogendorp
in vol ornaat als bevelhebber afgebeeld. Hij poseert vol zelfvertrouwen.
Met zijn rijlaarzen stevig op de grond, kijkt hij met een fiere,
tikkeltje arrogante blik de toeschouwer aan en wijst hij naar een
kaart van de fortificatie van Hamburg. De buste van Napoleon links
was vanaf circa 1808 het officiële portret van Napoleon. Het is niet
vreemd dat Dirk binnen een paar weken na aankomst in Brazilië via
een brief zijn broer Willem verzocht juist dit portret te laten overkomen
naar Rio. Het hielp hem vast betere tijden herinneren.
Vaak wordt aangenomen dat Van Hogendorp eenzaam was in
zijn jaren op Novo Sion. Eenzaam, misschien. Maar hij was zelden
alleen. Op het erf was hij in het gezelschap van zijn bediende Zinga
Gegevens voor deze bijdrage zijn ontleend aan:
J. Arago, Souvenirs d’un aveugle. Voyage autour de monde
(Parijs 1868) 22-23; J.A. Sillem, Dirk van Hogendorp (1761-
1822). Naar grotendeels onuitgegeven bronnen bewerkt
(Amsterdam 1890) 312-346; ‘De woning van Dirk van
Hogendorp in Brazilië (1817-1822)’, Bijdragen tot de Taal-
Land- en Volkenkunde van Nederlandsch-Indië 79 (1923)
642-645; E. van Meerkerk, De gebroeders Van Hogendorp.
Botsende idealen in de kraamkamer van het koninkrijk
(Amsterdam-Antwerpen 2014) 249-256.
Portret van
de oude
generaal op
Novo Sion
en diens vrouw en kind. En Dirk kreeg regelmatig bezoek. Sommige
ontmoetingen kwamen per toeval tot stand. Zo stuitte de Franse
reiziger en schrijver Jacques Arago tijdens een wandeling op de
landhoeve. Gedreven door dorst betrad hij het huisje zonder uitnodiging
en zag het gigantische portret. Het moet veel indruk hebben
gemaakt – Arago schreef er later uitgebreid over. Toen Van Hogendorp
even later binnenkwam en de heren kennismaakten was zijn
antwoord op Arago’s vraag van wie het portret was: ‘Dit is het portret
van een vreugdeloze, belasterde generaal; hij was adjudant van de
keizer en gouverneur in beide halfronden. [...] Hij was de eerlijke
verdediger van een rijke stad en in het bewaken van zijn eer en zijn
trouwe zwaard. […] Dit portret, van Napoleon gekregen als teken van
vriendschap is dat van een man die leefde om de herinnering aan de
keizer te bewaren; dat is generaal Hogendorp, ik ben het!’
Dirk van Hogendorp kreeg door zijn slechte gezondheid de kans
niet een toekomst op te bouwen in de nieuwe wereld. Hij stierf na
een beroerte op 29 oktober 1822 en werd in Brazilië begraven. Dat
zijn jarenlange trouw aan de keizer werd beloond, heeft hij niet meer
mee mogen maken. Op de dag van zijn begrafenis arriveerde een
brief bij de Franse consul met de mededeling dat Napoleon, een jaar
ervoor overleden, Dirk honderdduizend franse francs had nagelaten.
Claire van den Donk
assistent-conservator Collecties en Onderzoek RKD
34 gen. DOSSIER NEDERLAND EN DE WEST