gen

Jacob van Wassenaer à la romaine en Jacoba van Lyere, door Pieter Nason. Het laatste portret dateert uit 1671.
Foto RKD – Nederlands instituut voor kunstgeschiedenis, Den Haag
se Wassenaerhuis hing, of op Duivenvoorde. Het portret werd,
vermoedelijk vanwege de specifieke artistieke en overeenkomstige
financiële waarde, al in de achttiende eeuw door de familie
verkocht. Dat is uitzonderlijk, daar de portrettencollectie doorgaans
in de familie blijft voor het nageslacht en bij de verdeling
van erfenissen vooral de andere schilderijen op de markt kwamen.
Hoe dan ook, het schilderij verdween uit het zicht en
maakte lang onderdeel uit van een Duitse museumcollectie. In
2004 kon het voor de Stichting Duivenvoorde worden aangekocht.
Een loopje met de realiteit
Twee portretten die nooit op Duivenvoorde hebben gehangen,
maar wel in de familie zijn vererfd, zijn die van Jacoba’s ouders:
Willem van Lyere (1620-1654) en Maria van Reygersberch
(1628-1673). Willem was de puissant rijke heer van Oosterwijk.
Toen begin 1654 de hoge heerlijkheden van Katwijk en ’t Sant te
koop waren, kon hij ze verwerven voor 110 duizend Vlaamse
ponden, equivalent van zo’n vijftien miljoen euro. Het jonge
gezin, met twee kleine kinderen, vestigde zich op de hofstede
Op ’t Sant. Veel geluk heeft het bezit hem niet gebracht, want
binnen een jaar werd hij ziek en hij overleed op 35-jarige leeftijd.
Zijn treurige echtgenote liet ter herinnering aan hem door
Rombout Verhulst (1624-1698) een monumentaal grafmonument
maken in de kerk van Katwijk aan de Rijn. Willem ligt in vol
ornaat in harnas en naast hem werd alvast haar eigen beeltenis
in steen geplaatst. Het zou nog bijna twintig jaar duren voordat
ook zij in de grafkelder onder het monument werd gelegd.
Het jonge echtpaar werd in hun huwelijksjaar 1651 door Cornelis
Jonson van Ceulen (1593-1661) geschilderd. Jonson, geboren
uit Vlaamse ouders in Londen, had zich ontwikkeld tot een zeer
succesvol portretschilder van de Engelse aristocratie. Bij de val
van koning Karel I liepen zijn opdrachten zo terug dat hij uitweek
naar de Republiek om daar een nieuwe carrière te starten.
Beide echtelieden schilderde hij modieus gekapt en gekleed in
rijke, glanzende stoffen. Vooral in het portret van Maria van
Reygersberch neemt de schilder echter een loopje met de realiteit.
Haar japon heeft zulke volumineuze mouwen dat Maria
nog amper haar armen zou hebben kunnen bewegen. Deze
japon is waarschijnlijk een geïdealiseerde portretmode die niet
direct te plaatsen en daardoor niet dateerbaar wordt. Vooral dat
laatste was interessant voor de veeleisende opdrachtgever;
hierdoor raakte een portret minder snel gedateerd. Want net
zoals tegenwoordig was mode in de zeventiende eeuw aan
snelle veranderingen onderhevig – en tot treurnis van strenge
dominees werd daar door sommigen veel te veel aandacht aan
besteed.
gen. 61