gen

onderzoek
Nederlandse belangen in Berbice, Demerara en Essequebo, 1815-1819
Slavenhouders
en geldschieters
De Nederlandse elite had grote financiële belangen in de op slavenhandel
gebaseerde plantage-economie van de drie koloniën Berbice, Demerara en
Essequebo. Ook na de overdracht van de soevereiniteit aan Engeland in 1815
bleef dat lang zo. Dat blijkt uit een analyse van een recent ontdekte inventaris
van Nederlandse plantage-eigenaren en hypotheekverstrekkers. tekst Paul Koulen
Op 12 augustus 1815, dit jaar precies twee eeuwen geleden,
sloten Engeland en Nederland een verdrag om de
vrije vaart en handel te reguleren voor de drie voormalige
Nederlandse koloniën ten westen van Suriname:
Berbice, Demerara en Essequebo. Engeland was al sinds 1795,
met een korte onderbreking, in het bezit van deze drie koloniën.
In een aantal andere verdragen werd in de jaren 1814-
1815 onder meer bepaald dat Nederland de soevereiniteit over
deze gebieden afstond aan Engeland. In 1815 regelden Engeland
en Nederland de resterende belangrijke kwesties, zoals
bescherming van privé-eigendom en de juridische status van
Engelse en Hollandse plantage-eigenaren.
Het verdrag van 1815 bepaalde onder meer dat er een overzicht
moest komen van Nederlanders die nog plantages bezaten in
de drie gebieden, en van Nederlandse onderdanen met hypotheken
op plantages. Deze bepaling was ingegeven door de
Engelse vrees dat Nederlandse hypotheekhouders hun onderpand
zo snel mogelijk wilden verkopen na de overdracht van
de koloniën. Zo’n gelijktijdige en plotselinge verkoop van plantages
zou voor de eigenaren een vervelende daling van prijzen
kunnen veroorzaken. Het verdrag bepaalde daarnaast dat
hypotheeknemers aanspraak konden maken op gunstige voorwaarden
om hypotheken over te sluiten. Het overzicht van
Nederlandse eigenaren en hypotheekverstrekkers was ook
bedoeld om te verifiëren of die soepele oversluitregeling nageleefd
werd voor plantages die in 1815 nog gefinancierd werden
door Nederlands kapitaal.
De inventaris
Het overzicht van 1815 (‘Lists of Dutch proprietors of plantations
in Demerara, Essequibo, and Berbice; 1818-1819’) wordt
onder inventarisnummer CO (Colonial Office) 111/28 bewaard
in The National Archives te Londen. Indirect vormt het een
bestand van bijna negenhonderd personen die in 1818 financieel
belang hadden in plantages – als eigenaar, erfgenaam,
hypotheeknemer of hypotheekhouder. Het databestand laat
zien hoe koloniale bestuurlijke en zakelijke elites nauw met
elkaar verweven waren en nauwe banden onderhielden met
elites in Nederland. Sommige families wisten generaties lang
hun stempel te drukken op het leven in de drie genoemde
koloniën.
Uit de inventaris blijkt ook dat de vrees van Engeland voor
gedwongen verkopen ongegrond was. In het algemeen waren
Nederlandse eigenaren niet bijzonder geneigd om hun plantages
te verkopen, of de kolonie te verlaten. Hypotheekhouders
maakten zich betrekkelijk weinig zorgen en haastten zich niet
om hypotheken van de hand te doen. Waar problemen waren,
werden die zakelijk opgelost.
46 gen. DOSSIER NEDERLAND EN DE WEST