gen

De tuin en het koetshuis van Keizersgracht 524 in
Amsterdam, geschilderd in 1772 door Hendrik Keun. Het
pand was eigendom van Nicolaas Doekscheer, rechts in
blauwe ‘Japonsche rok’. Van links naar rechts, neef en
zakenpartner Hendrik Steenbergen, Doekscheers
echtgenote Elizabeth Groen, een dienstbode, Reinier
Steenbergen (broer van Hendrik) en een tuinman.
Coll. Rijksmuseum, Amsterdam
(Nederland’s Patriciaat en Nederland’s Adelsboek). Tot in de allerhoogste
kringen trok men voordeel uit de plantage-economie in
de West. Isaac Jan Alexander Gogel (1765-1821), met tussenpozen
agent en later minister van Financiën in de periode 1798-
1813, en Elias Canneman (1777-1861), commissaris-generaal
van Financiën in 1813-1814, en van 1831 tot 1853 commissaris
van de Nederlandse Handelsmaatschappij, hadden uitgebreide
belangen in Berbice, Demerara en Essquebo. Johannes Goldberg,
directeur-generaal van het ministerie van Koophandel en
Koloniën in de periode 1815-1818, was nauw betrokken bij de
overdracht van de koloniën aan Engeland en was hecht
bevriend met een aantal van de plantage-eigenaren en hun
families.
De inventaris van 1818 biedt gedetailleerde informatie met
betrekking tot de relaties zoals die bestonden tussen kolonisten
in Essequebo, Demerara en Berbice aan de ene kant van de oceaan,
en de zakelijke en bestuurlijke elite in Nederland aan de
andere kant. Indirect levert het archiefstuk, samen met biografische
en genealogische gegevens uit andere bronnen, inzicht in
de mate waarin kolonisten er in slaagden grote fortuinen te vergaren,
die in Nederland werden geïnvesteerd in bijvoorbeeld
ijzergieterijen, steenbakkerijen en luxe buitenverblijven.
Intrigerend in het archiefstuk is de stilte omtrent kwesties die
we tegenwoordig beschouwen als essentiële aspecten van een
investeringsklimaat. Daartoe behoren zeker de demografische
gegevens voor de meerderheid van de bevolking, de tot slaaf
gemaakten. De negatieve bevolkingsontwikkeling van die groep
gedurende een lange periode spreekt boekdelen. Haar leefwereld
is Hobbiaans: nasty, cruel and short, smerig, beestachtig en
kort. Geen van de observaties en zakelijke kanttekeningen in
het archiefstuk verraadt bezorgdheid over het verdienmodel:
een plantage-economie gebaseerd op slavernij.
Dit is opvallend omdat Nederlandse investeerders en kolonisten
in geregeld contact stonden met Engeland, waar de lobby om
slavenhandel te beteugelen en slavernij af te schaffen het politieke
debat beheerste en de buitenlandse politiek beïnvloedde.
Zachary Macaulay bijvoorbeeld, voorvechter voor afschaffing
van slavernij en slavenhandel, vergezelde in 1814 de Engelse
minister van Buitenlandse Zaken naar de onderhandelingen
voorafgaand aan het Congres van Wenen om medewerking van
andere Europese mogendheden te verwerven voor afschaffing
van de slavenhandel. Er was geen vergelijkbare dynamiek in het
Nederland van die tijd. Een ‘partij Negerwijven’, zoals genoemd
in het archiefstuk, lijkt alleen interessant omdat er niet voor
betaald is. Het Soeverein Besluit van Willem I van 15 juni 1814
om slavenhandel te verbieden aan Nederlandse onderdanen,
zonder openbaar of parlementair debat, typeert geen bezorgdheid
over slavenhandel of slavernij in het algemeen. Willem I
ambieerde het koningschap van een Verenigd Koninkrijk der
Nederlanden. Engelse medewerking was hierbij onmisbaar. Het
verbod van 15 juni was essentieel om die Engelse steun te verwerven.
De spanningen in het koloniale verdienmodel veroorzaakten in
Demerara in 1823 een van de grootste slavenopstanden op het
westelijk halfrond toen twaalfduizend tot slaaf gemaakten
rebelleerden. Deze opstand, en vergelijkbaar verzet in Jamaica,
waren de voorbodes van het einde van slavernij in het Engelse
koloniale rijk. In 1834, bijna een generatie voordat Nederland
hiertoe overging in 1863, schafte Engeland de slavernij af. Veel
van de toen nog in Brits Guiana wonende Nederlandse plantage-eigenaars
deelden royaal in de compensatiegelden die Engeland
betaalde. •
De bron online
Een doorzoekbare en onverkorte transcriptie van de inventaris van
grondeigenaren en hypotheken zoals aanwezig in de Engelse
archieven en zoals kort beschreven in dit artikel, is te vinden op
http://gen-magazine.blogspot.nl. De inventaris en verklarende
teksten illustreren de langlopende belangen die vele Nederlanders
en andere Europeanen in 1818 hadden in Berbice, Demerara en
Essequebo.
Paul Koulen studeerde politieke wetenschappen, economie en
geschiedenis. Hij woonde en werkte jarenlang in Guyana, Trinidad
en West-Afrika.
52 gen. DOSSIER NEDERLAND EN DE WEST