gen

Nederlands-Brazilië
In 1621 stichtte de Nederlandse Republiek
de West-Indische Compagnie
(WIC), die het octrooi kreeg op de handel
en scheepvaart op de West-Afrikaanse
kust, Noord- en Zuid-Amerika en de
Cariben. Om het Spaans-Portugese handelsmonopolie
in Amerika te doorbreken,
deed de WIC een aanval op Brazilië, toen
’s werelds belangrijkste suiker producerende
land. In 1630 veroverde de compagnie
het Braziliaanse noordoostelijke
district Pernambuco en geleidelijk aan
ook grote delen van de suikerdistricten
in het achterland. Voor Portugees-joodse
kooplieden uit Amsterdam had Nederlands-Brazilië
grote aantrekkingskracht:
joden hadden er niet alleen geloofs- en
gewetensvrijheid, maar ook rechten en
privileges die zij niet hadden in Amsterdam.
Zo waren sommigen werkzaam
in de detailhandel of oefenden anderen
ambachten uit – beroepen waar joden
in Amsterdam geen toegang tot hadden.
De Portugees-joodse kooplieden
in Nederlands-Brazilië werden actief in
de suikerhandel. Tussen 1630 en 1654
exporteerden zij de helft tot twee derde
van alle suiker die naar Europa ging. Ook
waren zij betrokken bij de lokale handel
in tot slaaf gemaakte Afrikanen, die door
de WIC vanuit Afrika werden verscheept
naar de Nieuwe Wereld.
Na de Portugese herovering van Nederlands-Brazilië
in 1654 vertrokken de
meeste Portugese joden naar Amsterdam.
Een deel verspreidde zich echter
over het Caribisch gebied of vestigde zich
in Nieuw-Amsterdam, de stad die in 1667
in Engelse handen overging en toen New
York ging heten. In Nieuw-Amsterdam
ondervonden de joodse vluchtelingen
uit Brazilië aanhoudende tegenwerking
van gouverneur Peter Stuyvesant. De
Amsterdamse Portugese joden moesten
hun geloofsgenoten zelfs te hulp komen.
Zij stuurden een petitie aan de WIC
waarin zij verzochten om hun toelating,
hetgeen uiteindelijk ook lukte. Maar een
succesvolle vestiging werd het niet. Na
tien jaar vertrokken de Portugees-joodse
kooplieden naar Curaçao en Suriname,
waar de joodse gemeenschappen rechten
en vrijheden hadden die elders ongekend
waren en waar hen nieuwe economische
uitdagingen wachtten.
Joden op Curaçao
Nadat de Spaanse kolonie in 1634 door
de WIC was veroverd, groeide Curaçao
binnen enkele decennia uit tot de belangrijkste
doorvoerhaven in Noord- en
Zuid-Amerika en de Cariben. Dit had het
eiland te danken aan zijn centrale ligging
en natuurlijke haven. Van doorslaggevende
betekenis voor dit succes was
de handel in slaven, die bestemd waren
voor de Spaanse koloniën en via Curaçao
naar Spaans-Amerika werden vervoerd.
De Portugees-joodse kooplieden hadden
hierin overigens een gering aandeel.
Zij waren vooral actief als verzekeraars
Links: Stamboom van de familie van Jacob
Levy Maduro en Judith J. Lindo. Curaçao,
na 1859 CBG, coll. Maduro
Rechts: Kwitantie van de vrije Mathias
Paula die de Portugees-joodse Sara
Rodrigues da Costa betaalde voor de
vrijlating van haar slavin Maria
Fransisca, Curaçao, 13 april 1801 of
1804. CBG, coll. Maduro
en in de smokkelhandel met de Spaanse
koloniën, waar zij Europese producten en
soms ook slaven verruilden tegen cacao,
huiden, koffie en tabak.
De bloeiende economie op Curaçao ging
hand in hand met de groei van de Portugees-joodse
gemeenschap. Velen hadden
kleine plantages, waar producten werden
verbouwd voor plaatselijk gebruik,
maar de meesten woonden al snel in het
handelscentrum, in de stadswijk Punda,
waar de schepen hun ladingen aan de
handelskade losten. In Punda werd in
1732 de statige Snoa (synagoge) ingewijd,
die hetzelfde was ingericht als de Snoge
van de Amsterdamse moedergemeente.
Ook de organisatie van de gemeente, de
rabbijnen, de rituele voorwerpen en zelfs
de typische grafzerken met beeldhouwwerk
met Bijbelse voorstellingen, waren
afkomstig uit Amsterdam en tonen de
nauwe banden die lange tijd bleven
bestaan.
Aan het eind van de achttiende eeuw
DOSSIER NEDERLAND EN DE WEST gen. 39