gen

xxxxx
bovendien familieleden die langere tijd in de koloniën vertoefden
(bijvoorbeeld de families Van Vloten, Hartsinck en Bijsterus
Heemskerk). De plantersklasse was bovendien een vrij kleine
gemeenschap waarbinnen snel duidelijk werd wie wat goed
deed en wie wat niet, welke producten gunstige prijzen opleverden
en welke plantages goed bestuurd werden. In de meeste
gevallen moesten de producten van de plantage aan de hypotheekgever
gezonden worden. Hypotheekgevers hadden dus
steeds een relatief goed inzicht in de waarde van hun onderpanden.
Aangezien vele terugkerende kolonisten investeerden in buitenplaatsen
en landgoederen in Nederland, moeten we concluderen
dat een aanzienlijk economisch surplus werd gerepatrieerd.
We zien ook dat enkele kolonisten erin slaagden zich te omringen
met behoorlijke luxe, of die luxe en tijd gebruikten voor
exotische hobby’s – soms met kwalijke randjes. De in 1768 in
het Oostfriese Jever geboren Elias Wolff is een voorbeeld van
een kolonist die voornamelijk via zijn huwelijk zeer rijk werd.
Hij kwam waarschijnlijk op jonge leeftijd naar Essequebo. Daar
trouwde hij, 24 jaar oud, met de twee jaar jongere Sarah Barkey,
dochter van Jacob Barkey en Sara Du Donjon. Via dit huwelijk
verwierf hij belangen in plantages van zijn schoonvader. De
inventaris van 1818 vermeldt dat hij toen mede-eigenaar was
van De Goede Hoop en Le Retrieve. Wolff woonde inmiddels al
in Deventer, waar hij een ijzergieterij had gekocht. Vanaf 1814
was hij ook al eigenaar van landgoed Vredelust bij Hoogeveen.
Tot in de allerhoogste
kringen trok men
voordeel uit de plantageeconomie
in de West
Een andere kolonist, Paulus Eggers, volgde een vaak in de drie
koloniën gezien carrièrepad van ambtenaar naar plantage-eigenaar.
In dienst van de Sociëteit van Berbice, een groep Amsterdamse
kooplieden die eigenaar waren van de kolonie Berbice,
reisde hij in 1788 op twintigjarige leeftijd vanuit zijn geboorteplaats
Amsterdam naar Berbice, waar hij aanvankelijk als
gezworen klerk (notaris) werkte en vanaf 1794 als secretaris
onder Nederlands en Engels gezag. In 1805 trad hij af na een
conflict met gouverneur Batenburg. Intussen was hij getrouwd
met Catherina Wilhelmina Büse, weduwe van zijn voorganger
als secretaris, Jacobus Broekhuizen. Na zijn ontslag bleef
Eggers in Berbice als plantagehouder. Bij zijn overlijden in 1812
werden zijn aanzienlijke bezittingen in het openbaar verkocht.
De boedel toont een brede belangstelling, een hoger dan gemiddelde
levensstandaard, en veel artikelen, zoals een elektriseermachine,
camera obscura en kamerorgel, die we niet direct
associëren met het wisselvallige en vaak gewelddadige bestaan
van een kolonist.
We weten niet waarom Eggers een elektriseermachine gebruikte:
als experiment of vermaak? Tijdgenoot en collega-kolonist
Frans Johannes Van der Lott richtte zich ook op elektrische
experimenten, maar vaak met Indianen en tot slaaf gemaakten
als proefpersonen. Zijn elektriciteitsbron was geen machine om
statische elektriciteit op te wekken zoals bij Eggers, maar een
sidderaal, een tropische vissoort die bij aanraking een krachtige
elektrische schok produceert. Van der Lott experimenteerde al
tijdens zijn jeugd in Middelburg met elektriseermachines. Zijn
plaats in de annalen van de wetenschap dankt hij aan een brief
uit 1761 die een jaar later verscheen in de Verhandelingen van de
Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen met als titel ‘Kort
Berigt van den Congeraal, ofte Drilvisch’. De brief beschrijft
proeven die hij samen met andere planters uitvoerde op kippen,
Indianen en tot slaaf gemaakten. De experimenten stonden zijn
aanstelling in 1803 als Beschermheer van de Indianen en Kapitein
van de Burgermilitie niet in de weg. In 1795 werd hij secretaris
en fiscaal van Essequebo, functies die hij vervulde tot 1801.
Hij stierf in Essequebo in 1804.
De inventaris uit 1818 is ook behulpzaam omdat zij iets zegt
over de aanwezigheid van joden in de drie gebiedsdelen. Zij laat
zien dat plantage Bloemhof dat jaar nog in het bezit was van de
nazaten van Joseph de la Penha en Aron Jacob de Prado, ‘koop-
Het opwekken in huiselijke kring van stroom met behulp
van elektriseermachines was rond 1800 in de betere
kringen een vorm van vermaak. Deze machine dateert uit
de jaren 1782-1790 en werd ontworpen door Edward Naire.
Coll. Teylers Museum, Haarlem
50 gen. DOSSIER NEDERLAND EN DE WEST