Descarga en formato PDF - Centro Ramón Piñeiro para a ...

Evaristo Domínguez Rial. Fraseoloxía e paremioloxía de Bergantiños (Cabana de Bergantiños, Carballo e Coristanco)
a practicar, recibirá a repulsa social e castigo.
Polo tanto, interpretado literalmente, non
corresponde á cultura popular galega. ¿Por que
aparece aquí, aínda que sexa minoritario A
primeira resposta é que podería ser unha reliquia
de antigos relatos de horror destinados a inculcar
precisamente o contrario, tal e como no seu día
estudou Bouza Brey (1490-1982: 81-91) e
recentemente Aparicio Casado (2011: 34-43). En
Caritel (Ponte Caldelas) contaba Silvina Sobral
de 96 anos que, aínda que ela xa non o acordara,
antigamente disque levaban os vellos a morrer á
Chan das Pipas e que dunha vez un fillo deixou
o seu pai nunha volta do camiño dende a que se
vía ben a aldea toda e que o vello lle dixo ó fillo.
Ai, meu fillo; aquí non me deixes, que aquí foi
onde eu deixei a meu pai e seguramente o teu
fillo te virá deixar a ti. E o fillo, impresionado
de ver que o seu pai, nese momento dramático,
aínda trataba de protexelo a el, e impresionado
tamén polo mal agoiro, reaccionou e dixo
Véñase, meu pai, comigo para a casa, antes de
que tal pase. E aquel fillo crebou a fada. Nunca
máis –dicía Silvina- se levaron os vellos a
morrer ó monte. A lenda contábase case
exactamente igual polos mesmos anos en
Forcarei; e tamén en Portugal no século XIX.
Estes contos que probablemente son antigos,
máis que reflexaren un costume real, están
precisamente destinados a produciren horror e
espanto ante esa conduta, que queda cualificada
como propia de tempos bárbaros e xa superados
(crebou a fada, é dicir, rompeuse ese costume
fatídico e inhumano; ¡Parta o demo a perneta! –
din en Forcarei). A inexistencia de testemuño
histórico de tal costume e o horror que produce o
relato son precisamente o que pode converter o
refrán en vehículo da doutrina contraria, de que
os vellos e os desvalidos deben ser protexidos,
porque, como di ese conto, todos chegaremos a
ser vellos e desvalidos. A segunda resposta é que
igual non estamos lendo correctamente este
refrán. ¿Qué é o que di realmente o refrán Para
sabelo, para descubrir a súa función, para
desvelar o seu significado real, habería que
anotar cal é o seu uso real, é dicir, compría
anotar se o usan vellos ou non vellos e se se usa
como agresión, ameaza, advertencia, cautela,
compaixón, queixa ou demanda de auxilio;
porque, por exemplo, se o usa a propia vella,
estaría declarando que ela xa non vale para nada,
que é un estorbo e, por este medio indirecto,
estaría pedindo cariño: neste caso, o significado
real do refrán sería exactamente o contrario do
literal. Non se debe esquecer que un refrán (ou
2748. *Amistá de xenro, sol de inverno.
2749. Amor coma o da nai, non hai.
2750. Amor, de nai; que o demais é
aire.
2751. Amor, o de nai; que o demais é
aire.
2752. Ao tío sen fillos apáralle Deus
sobriños.
2753. As fillas de solteira din de quen
son.
2754. As miñas fillas fan meniñas.
2755. Azouta de nai, non rompe óso nin
saca sangue.
2756. Entre pais e irmáns non metades
as mans.
2757. Nas uñas ou nos pés has de
imitar a quen es. / Ou nas unllas ou
nos pés has asemellar a quen es.
2758. Non hai fillo coma o seu pai, nin
pai coma o seu avó. [Nota da Red.]
Supoñemos que este refrán expresa
que só se aprende realmente coa
experiencia, co paso dos anos.
2759. Non sabe o que é alegría o que
non cría.
2760. Non se acorda a sogra que foi
nora.
2761. O casado casa quere. Os casados
queren vivir sós nas súas casas.
2762. Pai non tiveches e nai non
temiches e mal fillo te fixeches.
2763. Parente de calidá é fillo da miña
irmán.
2764. Quen os seus non trata ben, non
pida nada a ninguén.
unha cantiga popular) é unha peza literaria e,
polo tanto, non existe certeza de que a lectura
literal sexa a correcta. En calquera caso, no
contexto histórico da actual violencia física real
contra moitas mulleres e no aumento de vellos
que pasan o final da vida en Residencias
Xeriátricas (coidados, si, pero sen a calor do
afecto dos consanguíneos), que este refrán diga
Unha vella e non Un vello, dálle un simbolismo
novo e estremecedor.
Cadernos de Fraseoloxía Galega 13, 2011, 301-404. ISSN 1698-7861 395