OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE HALEP - orsam

ORSAM
Osmanl Vilayet Salnamelerinde Halep___________________________________________________________
Halep ehrine Dair Genel Bilgiler
Asya ktasnda bulunan ve Osmanl vilayetleri içinde büyüklüü ve ticari
öneminden dolay en mehur ehirlerdendir. Halep ehri stanbul’dan 263 saat
uzaklktadr 161.
Deniz seviyesinden 500 metre yüksekte olan ehir, Kilis ve Bâb ovalaryla
Cebel-i Sem’ân’n bozuk sathl arazisinin bititii noktadadr. ehrin dou yönünde,
zeytin ve fstk balar, kuzey, bat ve güney yönünde ise meyve ve sebze bahçeleri
ile yine birçok zeytin ve üzüm balar bulunmaktadr. ehrin kuzey yönünden
balayarak güneye doru akan Koyuk nehri iki üç deirmen döndürebilir güçtedir.
Bu nehir Antep kazasna bal Çadn köyünden doar ve Halep’e iki saat mesafede
bulunan Heylan köyüne geldiinde üçte birlik miktar özel mecrasyla ehre
girer. Koyuk nehrine Antep ve Kilis kazalarndan doan birçok ufak akarsu dökülür.
Halep bahçelerini sulayp, Halep civarndan doan Aynü’t-Tel ve Aynü’l-Beyza
sular da katldktan sonra ehrin kenarnda ve bat yönünde bulunan üç dört mahallenin
arasndan geçerek güneye doru akar gider. Kn sularn tat zamanlarda
çoalan sular Cebel-i Sem’ân kazasndaki Han Toman ve Emlak-i Seniye dâhilindeki
Teltokan köyleri arasndaki düz arazide toplanarak küçük göller oluturur
ise de, bunlar yaz scaklklarnda kurur. Koyuk nehrinin eski ad alus’tur. Bu nehre
Koyuk adnn verilme nedenine gelince; H. IV. yüzylda bölgeye göç eden Türkmen
airetleri reislerinden Koyuk Aa adnda bir kii nehrin belirli bölgelerinde
bentler ina ederek, nehrin güzel akmasn salam ve bundan dolay da nehre
ad verilmitir.
Halep ehri yuvarlak ekilli olup, Müslüman ve Yahudi mahalleleri eski sur
içinde bulunmakta ve Hristiyan ile dier Müslüman mahalleleri de surun dnda
yer almaktadr. Halep’in havas kuru ve gayet lman ise de, binalarn genel olarak
kargr olmasndan dolay biraz rutubet meydana gelmektedir. Kn çok kar yamasa
da kuru souun etkisiyle s bazen sfrn altnda 4–5 0C kadar dümektedir. Baz
seneler scakln -12 dereceye kadar dütüü de tespit edilmitir. Yazn ise scaklk
40 0C’ye kadar çkar. Her eye ramen ehrin havas gayet salamdr.
Halep’te çocuk yalarnda iken halk arasnda veya burada bir müddet ikamet
eden baz yabanclarda Halep çban 162 denilen ve çounlukla bir sene yaralar
devam eden bir hastalk görülmektedir. Bu hastalk her zaman insanlarn açk olan
yerlerinde yani el, yüz ve ayaklarnda görünür. Vücudun dier bölgelerinde nadir
olarak görünür. Yarann olutuu yer iyiletikten sonra çukur izi kalr. Bazlar bu
hastala neden olarak suyu veya havay gösteriyorlarsa da, her ikisi de akla ve bilime
uygun deildir. Çünkü neden hava ise bu hastaln Halep havasyla ayn olmayan
Antep, Nizip, Birecik, Urfa, Harput, Diyarbakr, Musul, Dir Zor ve Badat’ta
161 Salnamelerde bir saat be kilometreye tekabül etmektedir. Bu hesaba göre stanbul’un Halep’ten
uzakl; yaklak olarak, 263X5=1315 Km.
162 Halep çban, Badat çban ve Delhi veya Hindistan çban da denir. Bilim literatüründe “ark çban”
diye bilinir. Tatarck adl bir böcein sokmasyla olur. Hastalk, elbise dnda kalan yerlerde genellikle
yüzde krmz ve sert bir ya da birkaç kabarckla balar, bunlar önce kabuklanr, sonra yaraya
dönüür. Yara birkaç ayda iyileir, ama yerinde bir daha kaybolmayan bir iz kalr. bkz. Büyük
Larousse, Sözlük ve Ansiklopedisi, stanbul, 1986, s.2669.
106