OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE HALEP - orsam

OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE HALEP
___________________________________________________________________________________
idi 62. Eyalet ve sancaklarda halkn temsilcilerinin de yer ald (4 Müslüman, 4 de
Gayrimüslim) büyük ve küçük meclisler oluturulmutu 63.
Dier taraftan tara tekilatnda valinin yannda yer alan ve merkezden atanan
defterdarn da önemli roller üstlendii görülmektedir. Defterdar, hazine gelirlerinin
toplanmasndan sorumlu idi. Tarada iç güvenlik sorunu ise 1844’te kurulan
zaptiye tekilat ile salanyordu 64.
1864’te hazrlanan vilayet nizamnamesi, Mithat Paa’nn 1864–1871 yllar
arasnda Tuna vilayetindeki uygulamalarndan sonra, memâlik-i mahrûsenin genelinde
geçerli hale getirildi. Buna göre Osmanl topraklar vilayet, sancak, kaza ve
köy’lerden oluan yönetim birimlerine ayrlyordu. Bu düzenleme ile yöneticilerin
unvan ve atanmalarnda da bir deiiklie gidilmitir. Eyalet ad vilayete dönüürken,
vali yönetici olarak durumunu ve unvann koruyacakt. Sancak terimi yerine
ise zaman zaman liva teriminin kullanld görülecek ve sancak yönetimi kaymakam
yerine mutasarrfa braklacakt. Kaza birimi ise 1842’deki statüsünü korumakla
birlikte seçimle göreve getirilen kaza müdürü yerine kaza yöneticisi olarak kaymakam
i bana getirilecekti. Böylece en önemli deiiklik kaza yönetiminde yaplm
oluyordu 65. 1871’e gelindiinde nahiyeler de yönetim birimi olarak bu tekilatta
yerini alacaktr. Vilayet yönetimi ise valinin bakanlnda birçok üyeden olu-
an Vilayet dare Meclisi tarafndan yürütülmekteydi.
Bu balamda 1864’ten itibaren Osmanl Avrupasnda 44 sancakla 10 vilayet;
Osmanl Asyasnda 74 sancakla 16 vilayet ve Osmanl Afrikasnda da 5 sancakla 1
vilayette bu yeni düzenleme uygulamaya konulmutur 66. Bütün ülke çapnda 19.
yüzylda ortaya çkan bu yeni oluumlar, salnamelerden takip etmek mümkündür.
c. 1864 Vilayet Nizamnamesi ve Halep Vilayeti:
1839 Tanzimat reformlarnn bir parças olarak, memâlik-i mahrûsede 1864
Vilâyet Nizâmnâmesinin uygulandn yukarda söylemitik 67. te bu
nizâmnâmenin, ksmî deiikliklerle 1866’da Halep eyaletinde de uyguland ve
eyaletin idarî tekilatlanmasnn yeniden düzenlendii görülmektedir. Bu amaçla
eyaletin yeniden tekilatlandrlmas görevi Cevdet Paa’ya verilmitir. Buna göre
62 Çadrc, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri …, s.212-225.
63 Vilayetin alt birimleri olan liva ve kazalarda srasyla mutasarrf ve kaymakamn bakanlnda liva
ve kaza idare meclisleri kurulmutu. Bu konuda bkz. Ortayl, Tanzimat Döneminde Osmanl Mahalli
dareleri, s.80–84.
64 Bu konuda yaplm yeni bir çalma için bkz. Ali Sönmez, Zaptiye Tekilatnn Kuruluu ve Geli-
imi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara 2005; Ali
Sönmez, “Zaptiye Tekilatnn Düzenlenmesi (1840–1869)”, Tarih Aratrmalar Dergisi, 25/39, Ankara
2006, s.199–219.
65 Çadrc, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri …, s.252.
66 Ergenç, “Salnamelerde zmir”, s.5.
67 1864 Vilayet Nizamnamesine göre Osmanl Avrupas’nda 10 vilayet, 44 sancak; Asya’da ise 16 vilayet,
74 sancak oluturulmutu. Afrika’da ise 1 vilayet ve bu vilayete bal 5 sancak bulunuyordu. Bu
düzenlemeler 1871’e kadar yürürlükte kalm, daha sonra yeniden formüle edilerek 1871’de dâre-i
Umûmiye-i Vilâyet Nizamnâmesi adyla ilan edilmitir. Bkz. Çadrc, Tanzimat Döneminde Anadolu
Kentleri …, s.251.
37