OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE HALEP - orsam

OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE HALEP
___________________________________________________________________________________
3- TARHÇE
a. Dou ile Bat Arasnda Önemli Bir Kent: Halep
Dou-Bat ticaretinde önemli bir yeri bulunan ve Frat ile Asi nehri arasnda
uzanan 18 kentin tarihçesine baktmzda, Hititler gibi eskiça uygarlklarndan ortaçan
Arap ve Roma uygarlklarna, Memluk, Selçuklu ve erken modern dönem
Osmanl medeniyetine kadar pek çok uygarl içinde barndran geni bir yelpaze
ile karlarz. Birçok devletin hâkimiyet alan olan bu kentin, kimi zaman parlak
dönemleri olmu, kimi zaman da çeitli hâkimiyet mücadeleleri ya da doal afetler
neticesinde, buhranl ve sönük yllar, hatta on yllar geçirmitir. Hepimiz biliyoruz
ki bir bölgenin gelimesi, ekonomik açdan ilerlemesi, bir yandan sahip olduu
konjonktürel artlara, dier yandan da bölgedeki siyasi yapnn istikrarna baldr.
Hiç abartsz, tarih sahnesine çkndan (M.Ö. 20. yüzyl) neredeyse 16. yüzyl balarnda
Osmanl hâkimiyetine geçinceye kadar Halep’te uzun soluklu bir siyasi iktidara
rastlamak pek mümkün olamamtr.
Suriye’nin kuzeyindeki en önemli kent olan Halep, Anadolu ile Mezopotamya
ve Akdeniz ile ran arasndaki yollarn kavak noktasnda yer almasndan dolay,
ticaret kervanlarnn urak noktas haline gelmitir 19. Bu özelliinden dolay da,
kent üzerinde önemli çalmalar yapan Bruce Masters tarafndan “Osmanl mparatorluu’nun
Kervan Kenti” olarak adlandrlmtr.
Akça ehir anlamna kullanlan Halebü’-ehbâ 20 olarak da anlan kentin tarihçesinin
M.Ö. 20. yüzyla kadar uzand görülmektedir 21. lk olarak M.Ö. 3. bin ylda
çivi yazl Akad tabletlerinde adna rastlanmaktadr. M.Ö. 18. yüzylda Yamhad
Krallnn bakenti olan ehir, daha sonra Anadolu’da kurulan Hitit Krallnn
eline geçmi ve Hititlerin önemli eyalet merkezlerinden biri olmutur. Daha sonra
Asur ve Pers hâkimiyetinin etkin olduu kente, Helenistik dönemde Suriye Kral
Seleukos Nikator egemen olmu ve kentte önemli imar faaliyetleri gerçekletirmitir.
M.Ö. 64 ylna gelindiinde Roma mparatorluu’nun Suriye eyaletinin snrlar
içine alnm ve Bizans dönemi boyunca iktisadî açdan zaman zaman parlak dönemler
yaamaya balamtr. Öyle ki Bizans döneminde çok sayda kilisenin yer
ald bir Hristiyanlk merkezi haline gelmitir 22.
18 Ali Rza, Atlasl Memâlik-i Osmaniye Corafyas, 1. Bask, stanbul 1318, s.178. Bir baka eserde
Halep, Suriye’nin kuzey ksmnda yer alan ve ayn adla anlan vilayetin merkezi olub Frat ile Asi
nehirleri arasnda uzanan geni ovann içinde yer alan ve memâlik-i Osmaniyenin, yani Osmanl ülkesinin
ikinci derecede büyük ehirlerinden olan bir kent olarak tanmlanmaktadr. Bkz. Kamûsü’la‘lâm,
III, Tpkbasm Kagar Neriyat, Ankara 1996, s.1971.
19 Talip Yazc, “Halep”, DA, 15, stanbul 1997, s.240.
20 Bulunduu bölgenin toprann beyaz olmasndan dolay kent, bu adla anlmaktadr. Bu isimle ilgili
rivayetler için bkz. Çakar, XVI. Yüzylda Haleb, s.2.
21 Sauvaget, “Halep”, s.117.
22 Yazc, “Halep”, s.241; Çakar, XVI. Yüzylda Haleb, s.2-3.
21