OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE HALEP - orsam

OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE HALEP
___________________________________________________________________________________
mekle yükümlü olduu verginin kayt d kalmasn, mümkün olduunca engellemeye
çalmtr. Klasik dönemde bu ilemler Defterhâne-i Amire tarafndan yürütülürken;
Tanzimat’tan sonra birtakm nezaretlerce yerine getirilmitir. te salnamelerdeki
veriler, ilgili nezaretlerde, sözünü ettiimiz amaç dorultusunda hazrlanan
malî ve demografik verileri esas ald için herhangi bir siyasi endieyi içermemektedir.
c. Mara Nüfusu:
1564–65 tahrirlerine göre, Mara’ta vergi yükümlüsü 3.054 erkek nüfus kaydedilmitir.
Buna göre, kentin tahmini nüfusu 13.000–14.000 civarndadr ve bu rakamlara
göre Mara, Anadolu’nun büyük ehirleri arasnda yer almaktadr.
1648’lerde ve daha sonra 1672’de Mara’ta bulunan Evliya Çelebi’ye göre nüfus,
vergi kaytlarnda belirtilenden daha fazladr. Ancak 19. yüzyl balarnda ehre
urayan Texier’in belirttii rakamlara göre, nüfusta büyük bir azalma görülmektedir.
Ona göre ehrin nüfusu sadece 5.000–6.000 civarndadr 92. II. Mahmud’un saltanat
boyunca (1808–1839) ehir, iki kuvvetli ailenin mücadelesine sahne olmu
(Dulkadirli ve Bayezidli aileleri) 93 ve bu mücadele nüfusun azalmasnda büyük rol
oynamtr. Fakat ngiliz Dileri Ariv kaytlarna göre, 1830–1840 yllar arasnda
ehir nüfusu 23.000 olarak gösterilmektedir.
19. yüzyln ikinci yarsnda yaplan yeni düzenlemelerle Cuinet’e göre be
kazadan oluan Mara sancann toplam nüfusu, 179.853’tür. Bunun 52.000’i Mara
ehrinde yaamaktadr (32.000 Müslim, 20.000 Gayrimüslim). Bu rakamlar da gösteriyor
ki ehirdeki Gayrimüslim nüfustaki bu art, 19. yüzyl boyunca kente yaplan
göçlerden kaynaklanmaktadr.
Besim Atalay’n belirttiine göre I. Dünya Sava öncesinde ehirde 32.700
nüfus yaamaktadr ve bunun 8.500’ü Gayrimüslimdir. 1927’de Türkiye Cumhuriyeti’nin
yaptrd ilk nüfus saymna göre, gerek Milli Mücadele döneminde gerekse
I. Dünya Sava srasnda yaanan nüfus kayb sonucunda, kentin nüfusu 25.672’e
dümütür 94.
d. Urfa Nüfusu:
Urfa, 1517’de Yavuz Sultan Selim tarafndan fethedilmesinin ardndan yaplan
ilk sayma göre 5.500 civarnda bir nüfusa sahiptir. Bu düük rakam, büyük ihtimalle
Osmanl-Safevi mücadelesinden kaynaklanyor olmalyd. Nitekim sadece 8
yl sonra yaplan (1526) yeni sayma göre tahmini nüfus, 8.000 civarna yükselmi,
ikinci bir defter vard ki, o da icmâl defteri olarak anlmakta idi. Bu defterde tahriri yaplan sancan
dirlikleri belirlenir ve sahiplerine tevcih edilmek üzere tasnifli bir ekilde yazlrd. Osmanl merkez
bürokrasisinde tahrir ileminin yeri ve süreç hakknda genel bilgi için bkz. Hülya Ta, “Osmanl Merkez
Bürokrasisi ve Belge Üretimi”, A Comparative Study of Historical Archives Among Several
Nations Annual Report 2006 / Çok Uluslu Karlatrmal Ariv Aratrmalar Projesi 2006 Yl Bülteni,
Tokyo, March 2007, s.101-114 (Makalenin Japonca metni s.32-44).
92 Gündüz, “Kahramanmara”, s.194.
93 Darkot, “Mara”, s.312.
94 Faroqhi, “Marash: In Otoman and Modern Times”.
47