OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE HALEP - orsam

ORSAM
Osmanl Vilayet Salnamelerinde Halep___________________________________________________________
oldu. Bu da 1730’larda Avrupal tüccarlar alternatif kaynaklar aramaya itti. Bu araylar,
belli ölçüde Suriye ipei ile karland, fakat zamanla Avrupal tüccarlarn
faaliyetleri azald. Onlarn bu alandan yava yava ellerini çekmeye balamas, Arap
ve Yahudi gibi yerli Gayrimüslim unsurlarn öne çkmasna neden oldu 124. Ayrca
bu dönemde baka bir gelime daha yaand. O da udur: A‘yân kökenli yeni tip
mültezim idarecilerin etkin olduu bu dönemde, kendi idare bölgeleri altnda yaayan
ve üretim yapan reayay, Batllarn talepleri dorultusunda, tütün ve pamuk
üretimine yönlendirmi olmalardr. Bu da doal olarak Halep’in Bat ile olan ticaretinde
yeni bir safhaya girmesine neden olmutur 125. 19. yüzyla gelindiinde Halep’te
Levanten Katolik tüccar ailelerin öne çkt görülmektedir. Ancak bunlara ait
aile arivleri açlmad müddetçe, onlarn faaliyetlerini tam olarak ortaya koymann
mümkün olmad bilinen bir gerçektir.
19. yüzyln ilk yarsnda, bir yandan baz bedevî, Kürt ve Türkmen gruplarnn
kervan ticaretine zarar veren faaliyetleri, dier yandan da yeniçerilerle eraf
arasnda süregelen çatma, Halep’te kaotik bir durum yaratmt. Bu da önde gelen
büyük Hristiyan ve Yahudi tacirlerin, Halep yerine faaliyetlerini zmir, stanbul,
Musul ve Badat gibi kentlere kaydrmasna neden oldu. 1822’de büyük bir depremle
sarslan kent, ardndan sosyal bir deiimi de beraberinde getirecek olan,
1826’da stanbul’da yaanan Vak‘a-i Hayriye ile yeniçeriliin tüm ülkede kaldrlmasn
yaad.
Bu son sözünü ettiimiz olgunun, yeniçerilerin uzun yllardr kentte hâkim
unsur olduklar ve erafla süregelen mücadeleleri göz önüne alndnda, ehrin
sosyal ve iktisadî hayatna nasl aksetmi olabilecei az çok tahmin edilebilir. Bir
yandan bunlar yaanrken, dier yandan halen ürkütücü olmaya devam eden kolera
ve veba gibi salgn hastalklar bu kez nüfus üzerinde ciddi kayplar beraberinde
getirdi. Kentin içinde bulunduu bu durum, doal olarak Bat ticaretine de yansmtr.
Örnein 1814 ylnda kentin Fransa ile ticaret hacmi, 1789’dakinin sadece
bete biri oranndayd. Öyle ki bu dönemde Badat-Halep arasndaki ticaret hacmi,
Fransa-Halep arasndaki ticaret hacminden dört kat daha fazla idi. Sadece bu örnek
bile kentin d ticaret hacmindeki deiimini göstermesi bakmndan ilginçtir. Öyle
görünüyor ki Halep, yava yava Avrupal tüccarlarn merkezi olmaktan çkyordu.
Nitekim 1831–1840 yllar arasnda Msr Valisi Mehmed Ali Paa’nn isyan, Halep’i
de derinden etkiledi. Özellikle ticari açdan bakldnda, önde gelen Hristiyan ve
Yahudi tüccarlarn çounun Halep’i terk etmesiyle neticelendi. Kentte Osmanl hâkimiyetinin
yeniden kurulmas ve bunun hemen ardndan 1838 Ticaret Anlamas
ile 1839 Tanzimat Fermannn ilan, tpk dier yerlerde olduu gibi, kenti Bat sömürgesine
açk hale getirdi. Böylece yabanc tacirler için fiilî serbest ticaret kurallar
uygulamaya konuldu 126.
19. yüzyln ikinci yarsnda, her ne kadar nüfus eski younluuna ulam
olsa da, yerel endüstrinin ngiliz ithal mallaryla boy ölçüemedii ve zarara urad
bir gerçektir. Örnein ngiliz konsolosluk raporlarna göre 1885’te ithâlât
124 Masters, “Halep”, s.245.
125 Masters, “Halep: Osmanl mparatorluu’nun Kervan Kenti”, s.58.
126 Masters, “Halep: Osmanl mparatorluu’nun Kervan Kenti”, s.70-76.
60