OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE HALEP - orsam

ORSAM
Osmanl Vilayet Salnamelerinde Halep___________________________________________________________
Kanuni’nin saltanatnn son ylnda (1566) yaplan bir baka tahrir sonuçlarna göre
ise bu say, 13–14.000’e ulamtr.
Batl seyyahlarn Osmanl ülkesinin çeitli yerlerine yaptklar seyahatler
sonucu tuttuklar raporlar, sosyal ve demografi tarihi açsndan önemli bilgiler
sunmaktadr. 18. yüzylda Urfa’ya urayan seyyahlardan Danimarkal Niebuhr
(1766)’un verdii bilgiler de dikkate deerdir. Örnein, Urfa’da kullanlan konuma
dilinin Türkçe olduuna, böyle olmakla birlikte tacirlerin ve katrclarn
(mekkarilerin) Arapça ve Kürtçe de bildiklerine vurgu yapar. 1816’da ehri ziyaret
edenlerden biri de Buckingham’dr. Ona göre ehrin nüfusu 50.000 civarndadr.
Bunlarn 47.500’ü Müslüman, 2.000’i Hristiyan ve 500’ü de Yahudi’dir. 1840’da buray
ziyaret eden bir baka seyyah olan B. Paujoulat’n iddiasna göre ise 1840’dan
önce Urfa’da 14.000 Müslüman, 1.000 Ermeni, 100 de Jakoben olmak üzere 15.000
civarnda insan yaamaktadr.
19. yüzyl sonlarnda (1890) buray ziyaret eden V. Cuinet’e göre ise, ehrin
nüfusu 55.000 civarnda olup bunun 40.835’i Müslümandr. Zaten 1880’de Sachau
tarafndan ehrin nüfusu en az 50.000 olarak tahmin edilmektedir. Fakat bu iyimser
tablo 1881’de Cevdet Paa’nn verdii rakamlarla tezat tekil eder. Ona göre Urfa
kazasnda yalnzca 2.380 hane yaamaktadr (1.337 Müslim, 1.003 Hristiyan, 29 Yahudi).
Eer Buckingham ve Sachau-Cuinet’i karlatrrsak, sava döneminde Urfa’nn
nüfusunda, yüzyl ortalarnda çok büyük kayplar yaanm olduu görülebilir
95.
e. Halep Vilayetinin 19. Yüzyl Verilerine Göre Genel Nüfus
Yaps:
Yukarda genel hatlaryla incelediimiz vilayetin demografik durumunu,
salnamelerdeki verilere göre ortaya koymaya çalrsak öyle bir durum ile karla-
rz:
Halep vilayetinin 1285–1312 (1868–1894) yllar arasndaki genel nüfus erisini
sorguladmzda, yukardaki gibi bir grafik ortaya çkt. Grafiimizi inceledi-
imizde, nüfusta yaanan yükselme ve düülerin, her üç sancak için de ayn yllara
rastlad hemen göze çarpmaktadr. lk tespitimiz budur. 1288–1295 (1871–1878)
yllar arasnda her üç sancakta da belli oranda bir nüfus azalmas yaanm görünmektedir.
Arkasndan 1307 (1890) verilerinde hzl bir arttan ve daha sonrasnda
da belli bir duraanlktan, sabitlikten söz edilebilir. Peki ama bu durum nasl açklanabilir?
Her eyden önce, üç sancakta da paralellik var olduuna göre, sancaklar
aras göçten söz etmek mümkün deildir. 93 Harbinin 1877-78’e rastlamas, bu nüfus
azalmasnda belli oranda etkili olmu olabilir. Ancak bunun hangi oranda etkili
olduunu tespit edecek verilere, bu çalmann snrlar gerei, sahip deiliz.
95 Suraiya Faroqhi, “al-Ruha: the Ottoman and Modern Times”, Encyclopedia of Islam, VIII, 589a.
48