OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE HALEP - orsam

ORSAM
Osmanl Vilayet Salnamelerinde Halep___________________________________________________________
Nitekim salnamelerde 19. yüzylda farkl milletlerden unsurlar bünyesinde
barndran Halep’in bu kozmopolit yapsnn, “halen Halep’te bulunan Müslümanlar
genellikle Türk, Arap, Türkmen, Çerkez, Kürtlerden; Hristiyanlar ise Rum Ortodoks,
Rum Katolik, Ermeni, Ermeni Katolik, Süryani, Süryani Katolik, Marunî,
Protestan, Kildani ve Latin”lerden olutuu eklinde tasvir edilmektedir 79. te böyle
bir yapy barndran Halep ve Halep vilayetine bal dier sancak merkezlerinin,
16. yüzyldan 19. yüzyl sonlarna kadar mevcut olan nüfus yaplar öyle idi.
b. Halep Nüfusu:
Yaplan aratrmalara göre Halep’te, 1537’de 42.500’ü ehir merkezinde olmak
üzere yaklak 80.000 nüfus yaamaktayd. 1584’te bu say, 33.000’i ehir merkezi
olmak üzere 75.000’e düecekti 80. 17. yüzyl balarna gelindiinde, döneme ait
bir avarz defterine göre Halep ehrinin nüfusu 30.000’i geçmekteydi 81. 1683’te ise
ehir merkezinin nüfusu 42.000’lere ulamt. Toplam nüfus ise 115.000 civarnda
idi. Mahalle saylarna bakldnda da 15. yüzylda 39 olan bu say, 17. yüzylda
70’lere yükselmiti. Raymond’a göre bunun nedeni, Halep’in 1516’da Osmanl hâkimiyetine
girmesi ve dolaysyla pazarlarnn gelimesi idi. Ona göre ehrin varolarndaki
Hristiyan mahalleleri de hzla gelimiti 82. Halep’in nüfusundaki bu art-
n en büyük nedeni, Anadolu’dan yaplan göçlerdir.
Elimizde Halep’in Müslim-Gayrimüslim nüfusu içerisindeki göçlerin payna
dair bilgi sunan düzenli setler yoktur. Böyle olmakla birlikte, 1640 saymna göre
Halep’te 2.500 yetikin Hristiyan erkek nüfus bulunmaktayken; 1695 ylnda bu
say 5.391’e yükselmitir. Üstelik bu son rakam içerisinde 1.234 kiinin de yeni gelmi
göçmen unsuru olduu kaydedilmitir. Bu, oldukça ciddi bir rakamdr ve Gayrimüslim
ve göçmen nüfus kompozisyonu açsndan da önemlidir.
Halep’e yaplan göçlerin nerelerden ve hangi sebeplerden olduuna dair bilgilerimiz
snrldr. Mahkeme kaytlarndan anlaldna göre, bu göçmenlerin temelde
üç gruptan geldikleri görülmektedir. Bunlar; Dou Anadolu’daki Ermeni
köyleri, Güneydou Anadolu ile Kuzey Irak’taki Süryani yerleim birimleri ile
Suriye’nin Trablusam ve Hama bölgelerinde Arapça konuulan Rum Ortodoks
Hristiyan köyleridir. Öyle ki bu durum seyahatnamelere de yansmtr. 17. yüzyl
balarnda Osmanl ülkesinden geçen Polonyal Simeon’un yazdklarna göre, Celali
isyanlar srasnda birçok Ermeni köylüsü Halep’e gitmek üzere yurtlarn terk etmitir.
Üstelik Halep, varlkl ve daha çok ticaretle uraan Yeni Culfa Ermenilerine
geçici de olsa ev sahiplii yapmtr. 17. yüzyl balarnda kentteki Ermenilerin
büyük çounluunu da bu Culfa Ermenileri oluturuyordu. Süryani göçmenlerinin
çou da Mardin ya da Diyarbakr kökenlidir. Bunun nedeni ise, Halep’in Süryaniler
79 Bkz. bu eserin “Halep Vilayetinin Corafi Durumu/ Halk” bal.
80 André Raymond, “The Population of Aleppo in the Sixteenth and Seventeenth Centuries According
to Ottoman Census Documents”, IJMES (International Journal of Middle East Studies), 16/4
(November 1984), pp.453-455.
81 Mustafa Öztürk, “1616 Tarihli Halep Avarz-hane Defteri”, OTAM, 8, Ankara 1997, s.255.
82 Raymond, “The Population of Aleppo …”, pp.455-458.
44