OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE HALEP - orsam

OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE HALEP
___________________________________________________________________________________
1908 ylndaki durumu gösteren tablo incelendiinde, Birinci Dünya Sava
sonrasnda igale urayan Halep, Urfa ve Mara sancaklarnn büyük bir kesiminin
1920-1939 arasnda Türkiye Cumhuriyeti snrlar içerisine katld, ayn sancak
snrlar içerisinde yer alan ve ayn kültürel iklime sahip olan Antep, Kilis, Antakya
ve skenderun’un aksine, Misak- Milli snrlar içerisinde yer almasna ramen Halep’te
Türkiye Cumhuriyeti egemenliinin salanamad ve nihayetinde Suriye
snrlarna dahil edildii görülmektedir. Elbetteki o dönemde Batl sömürgeci devletlerin,
bu snrlarn çizilmesinde büyük pay olduu yadsnamaz.
5- DEMOGRAFK YAPI
Burada demografik yapya ve salnamelerdeki verilere geçmeden önce Osmanl
toplumunun yapsna, hangi unsurlardan olutuuna, hangi ortamda ve hangi
devlet geleneine göre ekillendiine ana hatlaryla bakmamz gerekir. Ancak
bundan sonra, Halep örneinde bir Osmanl tara kenti ve civar bölgelerine ait demografik
verilerini deerlendirebiliriz.
a. Osmanl Toplum Yapsna Dair Genel Gözlemler:
Osmanl toplumunun nasl bir yap arz ettiini anlayabilmek için öncelikle
devlet anlaynn dayanaklarna ksaca bakmak gerekir. Bütün monarilerde oldu-
u gibi Osmanl Devleti’nde de yöneten yani monark olan “padiah” ile yönetilen
“reaya” arasndaki ilikiler, temel bir “mutabakat”a dayanyordu. Bu mutabakatn
bir yönü, padiahn “meruiyet”inin kayna, dier yönü yönetilen reayann yaam
standardnn yükseltilmesi isteidir. Osmanl Devleti, esas itibariyle örgütlenmesini
ve bütün kurumlarn slam Hukukuna dayandrmtr. Böyle olmasna ramen gelitirdii
düzen, çok çeitli kaynaklardan beslenmitir. Bir yanda kökleri slamiyet’ten
çok öncelere giden “Ortadou” kültür çevresinin yönetim gelenei; dier
yandan yine slamiyet’ten çok önce önemli pratikler ortaya koymu Orta Asya’daki
“Eski Türk Gelenei”, bu düzeni besleyen önemli kaynaklardr. Ayrca Osmanl
Devleti, egemen olduu mekânlar üzerinde yaayan unsurlar kendi reayas arasna
alrken, onlarn daha önceki kurallarn, kültürel birikimlerini ve dünyay alglaylarn,
eer slamiyet ile çelimiyorsa, aynen benimsemitir. Bu bakmdan Osmanl
örgütlenmesi içindeki uygulamalar, oranlar zaman ve mekâna göre deien paylardan
oluan bir bileim havas gösteren sentez niteliindedir 73.
Sözü edilen mutabakatta yöneten taraf olan “monark”a, yönetilen “reaya”nn
mutlak itaati söz konusudur. Bu mutlak itaat, Osmanl Devleti’nin tanmlad
egemenliin de kaynan oluturur. Buna karlk, kendisine mutlak itaat eden
yönetilenlerin, bata yaama hakk olmak üzere, bu dünya üzerindeki haklarn korumak,
monarkn balca görevidir. Onun için yönetilenleri “zimmet”ine almas
gerekir. Bir slam devleti olan Osmanl Devleti’nde bu koruma görevi, Müslümanlar
için doal bir gereklilik olarak hukukta yer almtr. Ancak slamiyet, Müslüman
73 Osmanl padiah ve Osmanl devlet anlay hakknda bkz. Halil nalck, “Der osmanische Sultan
(Osmanl Padiah)”, Zeitschrift der Staatswissenshaftlichen Fakultät, Band: XIII, No: 4 (Dezember
1958), 58-79.
41