Direnisin@Hali2

34 35Sosyal Medya üzerinden haber doğrulamaüzerine…Erkan Saka *Bundan 1-1,5 yıl önceki benzer panellerde, Yurttaş Gazeteciliği veilgili atölye çalışmalarından en büyük endişe kaynaklarımızdanbiri yeterinde içerik üretilip üretilmeyeceği üzerineydi. Bu çalışmalardaha çok vatandaşı teşvik etmek, haber yapım sürecine nasıl dahiledilir üzerine beyin fırtınaları şeklinde geçiyordu. Genel olarakvarsayım kullanıcıların pasif olduğu, üretmekten çok tüketmeyi tercihettiği yönündeydi. Bu varsayım Gezi Direnişiyle beraber değişti.Beklentilerin çok üzerinde içerik üretildiği görüldü. Artık yeni sorunsalüretilerin içeriğin, haber verilerinin nasıl değerlendirilmesigerektiğine döndü. Bu değerlendirme çabalarının bir ayağı da veridoğrulama süreçleri oluyor. Ben de daha çok bunun üzerine eğileceğimbu konuşmada.Haber doğrulama ile ilgili spesifik bir formül yok. Doğrulama pratiklerininçoğu ortalama kullanıcının sahip olduğu bilgi ve deneyimedayanıyor. Her vaka ve her ortaya çıkan çevrimiçi araç kendi pratikleriniortaya çıkarıyor ve ona göre yeni doğrulama süreçleri gerekiyor.Örneğin Twitter üzerinden doğrulama süreçlerinde epey birilerleme sağlanmışken yeni çıkacak araçlarla yeni problematikleriçözmeye girişeceğiz. Yeni Medya’nın oluşumunu sürdüren bir mecraolması buraya da yansıyor. Özellikle medya üretimlerinde politikbir doğruculuk yakalamak isteyen kesimlerin açık uçlu mecralardada olsa doğrulama süreçlerine yoğunlaşmaması düşünülemez.Yapılan yanlışlıklara bir örnek olarak IŞİD’le ilgili dolaşan bazı fotoğraflarörnek verilebilir. Daha önce dolaşıma çıkıp yanlışlığı gösterilmesinerağmen RedHack bile IŞİD’li olduğu iddia edilen bazıuzun sakallıları hükümet yetkilileriyle beraber gösteren görselleripaylaştı. Bunlardan birisi Suat Kılıç’ın bir grup sakallı vatandaşlaçektirdiği fotoğraf ki Almanya’da bir gezi sırasında çekilmiş. Diğeriise Bilal Erdoğan’ın iki tane sakallıyla çektirdiği fotoğraf. Bu iki sakallınınİstanbul Aksaray’da bilinen bir kebapçı işlettikleri ve bahsedilenörgütle bir ilişkileri olmadığı çoktandır belirtilmiş durumda.IŞİD’le hükümet arasında bir takım bir bağlantılar olabilir, amailişkisiz bazı görsellerle sosyal medyada bunu vurgulamaya çalışanmuhalif çevreler kendi kredilitelerini azaltıyorlar.Türkiye’de medya’nın kredibilitesi zaten sorunlu ama bunu sosyalmedyada örnek iyi pratikler geliştirmeye çalışan kesimlerin tekrarlamamasıgerekir.Bundan sonraki kısım, bahsedeceğim vaka örnekleri Patrick Mayer’den22 . Türkiye’den örneklerle zenginleştirilebecek bir alan varönümüzde.Mayer özellikle “crises mapping” üzerine, olağanüstü hallerde krizharitalandırması üzerine çalışan birisi. Bu çalışmaları sırasında doğrulamavakalarına kafa yormuş. Bunlardan birisi, Arap Baharı sırasındaAndy Carvey’nin sosyal medya üzerinden yaptığı yayıncılık.Carver, aslında bir tür masabaşı habercilik yapıyor. İyi düzeydekiArapçası ile Arap Baharı sırasında Twitter üzerinden Arap dünyasındayayın yapan kişileri takibe alarak bir ağ kuruyor. Bu ağ kurmasürecinde kişilerin verdigi veriyi sorguluyor, kendi takipçileride sorgulamaya katılıyor ve adım adım daha güvenilir bir ağ ortayaçıkıyor. Bazen spesifik bir veriyi tartışmaya açıyor ve kendi Twitterakışında başlayan tartışma işle sonuca ulaşıyor. Andy Carver böyleceyaptığı sunuculuk işinin yanında veri üretimi ve doğrulamasınıda gerçekleştirmiş oluyordu. Zamanla Twitter hesabı takipçilerininkatkısıyla bir enformasyon kaynağı oldu. Belli bir çizgi tutturduktansonra internet kullanıcılarının o kaynağa yönelmesi yaygın birdurum. Örneğin Erkan’s Field Diary’nin Facebook sayfasında mizahağırlıklı paylaşımlara başladığımdan beri kullanıcılar da katkıda bulunmayabaşladı ve sayfanın etkileşimi sürekli olarak arttı.Kırgızistan’da ise başka bir doğrulama pratiği ortaya çıktı. 2-3 yılönce Skype üzerinden kurulan haberleşme grubuna üyeler güvendiklerikişileri eklediler. Microsoft tarafından satın alındıktan sonrahem güvenlik hem de kapasite konusunda değişimler olabilir ama odönemde bir Skype grubu iki bin kişiye kadar üyeye ulaşabiliyordu.Kırgız aktivistler bu grupta ortaya atılan enformasyonu tartışmayaaçıyor ve her üye kendi uzmanlık alanı ya da bağlantıları sayesindeenformasyonu doğrulamaya çalışıyordu. Bu sayede sınırdaki biretnik grup aleyhine yayılan SMS mesajının kaynağı öğrenilmişti.* Yrd. Doç. Dr. / İstanbul Bilgi Üniversitesi İletişim Fakültesi22 Meier, Patrick. “Verifying crowdsourced social media reports for live crisis mapping: An introduction toinformation forensics.” 2011.