Direnisin@Hali2

66 67Arap Baharı Sürecinde Sosyal MedyanınSiyasal Direnişteki RolüFiliz Çoban *Giriş17 Aralık 2010 günü 26 yaşındaki Tunuslu seyyar satıcı MohammedBouazizi, Sidi Bouzid şehrinin yerel hükümet binası önünde kendiniyakarken, bu intihar girişimiyle ülkesindeki protesto hareketlerindenYasemin Devrimine ve domino etkisini andıran Kuzey Afrika ve Ortadoğu’dakiArap Baharına uzanan süreci de ateşleyeceğini neredenbilebilirdi? Halkın %40’ının fakir ve gençlerin %50’sinin işsiz olduğuArap toplumlarından birinde yaşamak için seyyar satıcılık yapmaktanbaşka çaresi olmayan, hatta onu da engelleyen bir sistemdevar olmaya çabalayan sıradan bir gençti; son sözleri ‘Nasıl yaşamamıbekliyorsunuz?’ oldu. Bu süreç hem insanca yaşamak talebiyle birbireyin eyleminin ve internet tabanlı yeni örgütlenme biçimlerininsivil toplum ve devlet ilişkilerini dönüştürebildiği yeni bir dönemindoğduğunu gösterdi.İfade özgürlüğü, basın özgürlüğü ve serbest seçimlerin olmadığı vehukuksal olarak garanti altına alınmadığı sistemlerde teknolojininsiyasal kullanımı vatandaşların hak ve özgürlük taleplerine cevapbulmak için iletişimsel bir araca dönüşmektedir. Sosyal medyanınkitlelerin ortak taleplerini ifade etme, tanımlama, birlikte hareketetme ve örgütlenmedeki rolünün Arap dünyasında totaliter ve baskıcırejimlerin devrilme sürecinde etkili olduğu iddia edilmektedir(Faris 2012; Eltany ve Wiest 2011; Al Tarzi 2011). Bununla birlikte,literatürde sosyal medya ve yeni bilgi teknolojilerinin siyasal etkileriüzerine bir fikir birliği yoktur. Yine de temel olarak ‘siberiyimserlerekarşı siberşüpheciler’ (Aday ve diğerleri 2012: 4) ya da ‘tekno-ütopyacılarakarşı tekno-disütopyacılar’ (Christensen 2011:157) olmak üzereiki kamptan bahsedilebilir. İyimser yaklaşım, sosyal medyanın devletlerinbaskıcı ve otoriter yapısını erozyona uğratıp yeni örgütlenmeformları yaratıp ulaşılması güç sosyal ve siyasal özgürlük alanlarınıgenişleten ve hızla yayan bir araç olarak değerlendirirken (Howardand Hussain 2011), şüpheci yaklaşım sosyal medyanın etkili olabileceğisosyo-politik bağlamın önemini vurgulamaktadır. Şüpheciler,siyasal hareketlerin geleneksel biçimlerde örgütlenmeye devam ettiğineve sosyal medyanın etkisi konusunda neden sonuç ilişkisininkurulmasındaki risklere diktatörlerin de bu araçları kullandığını hatırlatarak(Mozorov 2011) dikkat çekmektedir.Bu iki yaklaşımın iddialarının metodolojik açıdan empirik verilerile desteklenmesi gerekmektedir. Bu çalışma, Arap Baharı sürecindesoysal medyanın halk ayaklanmalarındaki etkisini, iki yaklaşımı dagöz önüne alarak daha önce yapılmış teorik ve empirik çalışmalarıneleştirel bir analiziyle tartışmaktadır. Sonuç olarak, ‘Yeni medyanınbir parçası olarak sosyal medya Arap Baharına neden olmuştur’ teziyerine ‘Sosyal medya bireylerin davranışlarını etkileyip protestolarınulusal ve uluslararası örgütlenmesinde siyasal atmosfer izin verdiğiölçülerde rol oynamıştır.’ tezini savunmaktadır. ‘Twitter Devrimi’ kavramıyerine ‘sosyal ağ direnişi’ kavramını kullanıp, sebep-sonuç ilişkisinedeğil, sürece odaklanarak olgulara daha kapsamlı bir açıklamagetirip, Mısır ve Tunus örneğine odaklanarak Arap Baharında sosyalmedya ve siyaset ilişkisini anlamaya katkıda bulunmaktadır.Sosyal Medyanın Siyasal Hareketlere Etkisi: ‘Twitter Devrimi’ya da ‘Sosyal Ağ Direnişi’?Yeni medyayı eski medyadan ayırmak güngeçtikçe zorlaşmaktatır. İnternetüzerinden televizyon ve radyo dinlenirken, televizyon haberve programlarında youtube gibi video paylaşım sitelerinden faydalanıldığınıdüşünürsek aralarında birbirini besleyen, simbiyotik birilişki kurulduğunu iddia edebiliriz. Soysal medya, eski ve yeni medyaformlarının karmaşık kategori ve ilişkilerini oluşturan geniş bilgiarenasının bir parçasıdır. Sosyal medya üzerine çalışmalar, siyasetbilimi, uluslararası ilişkiler, iletişim ve sosyoloji gibi farklı akademikdisiplinlerce yapılmaktadır. İnternet tabanlı sosyal ağ, bilgininve dünya görüşlerinin yayılımı ve kullanımı konusunda yeniliklergetirmiştir. Öte yandan bu bilginin kullanımı üzerine çalışmalar insanlarıngündelik yaşamlarını ve siyasal eylemlerini nasıl değiştirdiğikonusunda ipuçları sağlasa da esasen böyle bir doğrusal neden-sonuçilişkisi kurmak güçtür. Bu güçlüğe rağmen, sosyal medya ve siyasetilişkisi arasındaki ipuçlarına ulaşmak güncel sosyal ve siyasal olgularıaçıklamak ve gelecek çalışmalara kaynaklık etmesi açısından, si-* Arş. Gör. / Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga İ.İ.B. Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü