Direnisin@Hali2

40 41Sosyal Medya Psikolojisi ve Şanlı GeziDirenişiUlaş Başar Gezgin *Sosyal medyanın sert yorumla gücü, yumuşak yorumla etkisi, ŞanlıGezi Direnişi’nden önce, Arap Baharı/Kışı, Japonya’daki deprem venükleer sızıntı, İran’daki protestolar, Suriye’deki iç savaş gibi bağlamlarda,birçok araştırmada incelendi. Bu ve benzeri örneklerdençıkarılmış olan tablo, Şanlı Gezi Direnişi’ne ne ölçüde uygun? Direniş,o tabloyu tümüyle doğruluyor mu? Tümüyle doğrulamıyorsa,Gezi, bu tabloya özgün olarak ne katabilir? Kuram(lar)la gerçeklik(-ler) arasında sık sık gidip gelmeyi gerektiren bu sorular, bu yazınıntemel konusunu oluşturuyor. Yazıda, çıkış noktası olarak, 2012’deyazdığım sosyal medya psikolojisi kitabımdaki medya ve sosyalmedya ayrımlarını kullanıyorum (Gezgin, 2012). Bu ayrımlar, Gezi’denönce yapıldığı için, bugünün direniş atmosferinden etkilenmemekgibi bir özelliğe sahip. Aşağıda bu ayrımları sıralayıp Geziile bağlantılı olarak yorumluyorum.Medya ve Sosyal Medya AraçlarıMedya, araçlarında farklılaşıyor. Bu farklılaşma, Gezi’den önce,kendini en yoğun olarak Reyhanlı yasağında gösterdi. Televizyonlarve radyolar, büyük oranda sus(turul)muşken, sosyal ağ ve paylaşımsiteleri, anlık iletileşme, cep telefonları, akıllı telefonlar vb.durmuyordu. Aynısı, Gezi Direnişi sırasında da oldu. Bilindiği gibi,bir avuç televizyon ve radyo dışında (Ulusal Kanal, Halk TV, HayatTV, İMC TV, Özgür Radyo, Yön Radyo, Cem Radyo vd.), kanallar, direnişincanlı yayınını yapmadılar ve onun yerine ilgisiz programlar(Penguenler vb.) gösterdiler.Medyada ve Sosyal Medyada EtkileşimMedyadaki düşük düzeydeki etkileşim özelliği, direnişin canlı yayınınıyapan kanallarda bile kendini hissettirdi. Kanallar, bunu aşmakadına, izleyicilerin bağlanıp yurttaş muhabir olarak haber geçebileceklerihatta canlı yayına katılabilecekleri telefon numaralarınıduyurdular. İleti geçip yorumlarını iletebilecekleri numaralar daverildi. Bu kanalların, anaakım kanallara göre bir üstünlüğü vardı.Direniştekiler, bu kanallara, dolayısıyla direnenlere haber gidebilsindiye, gönüllü muhabir oluyorlardı. Böylece, anaakım medyanınulaşmak istese bile ulaşamayacağı birçok noktaya bu kanallar ulaştı.Anaakım medya, iyi niyetli olsaydı bile, bu kanallar kadar başarılıbir canlı yayın yapması olanaksız olacaktı; çünkü anaakım, mobilgazeteciliğe hazır değil, istekli de değil. Oysa, BBC ve CNN’de, mobilgazetecilik ve yurttaş gazeteciliği, çok gelişmiş durumda. Sosyalmedyada ise, yüksek düzeyde etkileşim, zaten var. Bilgi ve görüntüpaylaşımları, yayılıyor, yorumlanıyor ve direnişin gereksinimlerinegöre kullanılıyordu. Ayrıca, direnişin canlı yayınını yapan kanallarınsosyal medya kaynaklı bilgi ve görüntüleri bol bol kullanması,dikkate değerdi. Bu kanallar, yayınlarını, kendi canlı yayın ekiplerive yurttaş muhabirler yanında, sosyal medyadan gelenlerle degüçlendirdi. Bu üç kaynak, doğrulama yapmak için nirengi noktasıolarak da kullanıldı. Bir yandan da, tam tersine, bu kanalları çeşitlinedenlerle izleyemeyenler için, birçok sosyal medya kullanıcısı,sosyal medyada kısa kısa haberler geçti. Örneğin, “Ulusal Kanal’agöre, Akaretler yolu açılıyormuş” ya da “Halk TV’ye göre camiderevir kurulmuş”. Bu bilgilendirmelerde, bu kanalların, direnişçileringözünde yüksek düzeyde bir inanırlığı olduğu ve sosyal medyadakesinleşmemiş bilgilerin doğrulanması için bu kanalların referansolarak kabul edildiği gözlemleniyordu.Medyada ve Sosyal Medyada İçerik ÜretimiMedyada, içeriği, devletle şirketlerin ürettiğini gördük. Aslında,Gezi örneği, içeriğin üretiminden çok, hangi içeriğin yayınlanacağınakimin karar verdiğinin daha önemli olduğunu gösterdi. Medya,sansür uyguladığında, ellerinde, muhabirlerin ürettiği içerik zatenvardı. Aslında, birçok kanalın muhabiri, sosyal medya kullanıcılarıgibi muhalif içerikler (yani gerçek görüntüler) üretti. Ama bunlar,kanallarda yer almadı. Bu muhabirlerin bir bölümü, bu görüntüleri,uluslararası kanallara gönderdiler. Ayrıca, birçoğu, işten çıkıp sivilvatandaş olduktan sonra, protestoculara katıldılar. Dolayısıyla,anaakım medya muhabirleriyle sosyal medya kullanıcıları arasındakeskin bir ayrım yoktu; geçişlilik ve çakışma sözkonusuydu. Sosyalmedyada, ilk paylaşımda, içeriği üretenle yayınlayan aynı olduğuiçin, genellikle, sansür durumu sözkonusu değil. Ancak, bunun iki* Doç.Dr. Ulaş Başar Gezgin - Gezi Direnişi ve sosyal medya psikolojisi. Bianet, 11 Haziran 2013. http://bianet.org/bianet/siyaset/147446-gezi-direnisi-ve-sosyal-medya-psikolojisi