mimarlığı “sosyolojik olarak” anlamak - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

zarfında yaşanan emeğin bu büyük yapısaldönüşümünün irdelenmesi bakımından haladeğerlidir sanıyorum.HİPOTEZLER 1IMühendisler, mimarlar, onları toplumda diğerlerindenfarklı bir toplumsal grup olarak ayırt edebilecekve kendi içlerinde genelleştirilebilecek ortaktoplumsal özelliklere sahip değildirler. Ekonomikilişkiler içinde farklı konumlarda, hatta farklı üretimtarzlarına bağlı olarak yer alırlar.IIÜretimin belirli alanlarında sermayenin birikimi,süregelen ekonomik ilişkilerde temel bir değişim,bir sıçrama yaratacak, egemen üretim tarzınınkapsamı dışındaki ilişkilere son verecek bir ölçeğeerişememiştir. Bu ilişkiler bütünüyle ‘kalıntı’olarak nitelendirilemez; bir çok marjinal alanda,kapitalistleşmenin özgün yapısına bağlı olarak,böyle ilişkilerin ‘yeniden üretildiği’ gözlemlenebilir.Zanaatkârınkini andıran bu ilişkilerin, birikimsürecinin etkisi dışında ‘bağımsız’ olarak varlıklarınısürdürebilmeleri elbette söz konusu değildir;önemli bir bölümü bu sürecin doğrudan denetimialtında gelişir ve biçimlenir. Mimar ve mühendislerinbir bölümü böyle zanaatkârca ilişkiler içindefaaliyetlerini sürdürürler.Kapitalist toplumda birleşme değil, ayrılma, üretimaraçlarının emekçiden ayrılıp emeğin karşısınabağımsız bir güç olarak, sermaye durumunda dikilmesi,olağandır. Sermayenin birikim sürecindeküçük üretimin, küçük sermayenin, küçük işletmeninvarlık koşullarını giderek ortadan kaldırmasıve üretimin her alanında emek sürecinin kapitalistörgütlenişini gerçekleştirmesi egemen olan eğilimdir.Ancak, egemen olan tarz, farklı, öncekibir tarzın kapsamındaki ilişkilerle bir arada varolabilir ve egemen eğilime rağmen, üretimin belirlialanlarında bu tür ilişkiler yaygın olabilir. Bubirlikte varoluşun koşulları, biçimlenişi, varoluşsüresi, vb. bağımlı bir ülkede bağımlılık ilişkileritarafından belirlenir. Dolayısıyla metropollerdekikapitalist gelişme modellerini yansıtmaz. Kaldı ki,bu modellerin de küçük üretimin yok oluşununkesin bir ‘son’a ulaştığı saf tekelci modeller halinialması mümkün değildir. Mimarlık, mühendislikbürolarında yaygın olan ilişkiler bu genellik içindebelirlenir ve bu genellik içinde açıklanabilir.Küçük mühendislik ve mimarlık bürolarındakiüretim süreci, kapitalist bir sürecin özelliklerindençok, bir zanaatkârınkinin özelliklerini taşır. Bu bürolarınbüyük bir bölümünde ücretli mimar veyamühendis, gene önemli bir bölümünde herhangibir ücretli yoktur. Büro sahibinin emeği belirleyicidir.Büro sahibi, üretim araçlarının sahibi olarakhem bir kapitalist, hem de kendi kendinin ücretliişçisidir. Kendi üretim araçları ile çalışarak kendiişgücünü yeniden ürettiği gibi, yarattığı artı-değerinbir bölümüne de sahip çıkar. Sermayesi modernsermayeden çok, bir zanaatkârın zanaat içingerekli araçlarından, işyerinden, vb. oluşan doğalsermayesi özelliğindedir. Büroların çoğunluğundabir sermaye birikimi oluşmaz; işyerinde kapitalistişbölümünden eser yoktur. Bir ya da birkaç ücretlininvarlığı, kendi başına, bu durumda temeldenbir değişimi belirlemez.Küçük mühendislik, mimarlık bürolarının 70’liyıllara kadarki gelişme hızı, bu yıllarda özellikleyapı üretiminde gerçekleşen büyük şirketleşmeler,bununla birlikte modern teknolojilerin ithalive geleneksel yöntemlerin etkinliğinin kırılmasıyladüşmeye başlamıştır. Bu durum, küçük bürolarınyenilerinin kurulmasında set çekerken, mevcutolanların yaşamları üzerindeki baskıyı arttırmakta,kendi içlerinde zaten var olan rekabeti şiddetlendirmekte,ücretlileri ve büro sahiplerini daha güçekonomik koşullara zorlamakta, öte yandan ücretlileşmeyibelirgin bir duruma sokmaktadır.IIIFaaliyet alanlarında sermayenin merkezileşmesive yoğunlaşmasının tehdidi altındaki küçük bürolarınayakta kalabilmelerinin bir koşulu da nitelikliveya yarı-nitelikli ama ucuz bir işgücü pazarınınvarlığıdır. Bu pazarda yer alanlar, işsizlikle, küçükbürolardaki düşük ücretli işler arasında gidip gelengenellikle yeni mezunlardan oluşur.Küçük bürolarda işlerin düzensizliği, sürekli birücretli kadrosunun varlığını önler. Bu bürolardakiücretlilerin bir bölümü çalışma yasaları dışındaistihdam edilirler. Mesleki öğrenimleriyle kazanılmışolduğu varsayılan niteliklerle bir ilintisi olmayangörevler üstlenebilirler. Ücretlilerin küçük vedağınık birimlere yayılmaları, bu birimlerde yaygınolan ekonomik ilişkilerin gösterdiği özelliklerve bunun ücretliyle büro sahibi arasındaki ilişkiyeve bilinçlerine yansıması sendikalaşmayı ve etkilibir ekonomik mücadeleyi engeller.IVEsas olarak sermaye birikiminin yeterli bir ölçeğeulaşamaması nedeniyle, emek sürecinin kapitalistörgütlenişinin henüz yerleşmediği, zanaatkârlıkilişkilerinin önemli ölçüde korunduğu bir alanyapı üretimidir. Küçük büro sahipliğinin ve böyle22dosya mimarlığı “sosyolojik olarak” anlamak