mimarlığı “sosyolojik olarak” anlamak - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

insanların varlığı ve etkileşimiyle şekilleniyor.Tasarlamak, pratik sohbetlerden ortaklaşa anlamçıkarmak aslında. 18Mimari meslek pratiğinde mimarın/mimari ekibinverdiği her karar, doğru/yanlış, kötü/iyi/daha iyigibi değerler arasında bir seçim yapmayı gerektiriyor.Mimarlık, başkaları ile birlikte ve başkalarıiçin üretildiği noktada da doğal olarak etik bir pratik:‘Nasıl yaşamalıyım?’dan başlayarak ‘mesleğiminasıl icra etmeliyim’, ‘bu noktada hangi kararıalmam daha doğru olur?’, ‘iyi olan nedir?’ sorularınısoran mimar, her aşamada kendi meslekideğerler sistemine dayanmakta. 19Uygulamada, mimarın etik duruşunun etkisi, birişi alıp almamasından ve hangi ücret üzerindenanlaşmasından başlayarak, tasarım sürecindekimüşteri ve diğer ortaklaşa çalıştıklarıyla olan ilişkilerindekiprofesyonel rolüne, bina yapımı sırasındave hatta bina tamamlandıktan sonra kendisi içinbelirlediği role kadar uzanıyor. 20 Mimarın kendinimüşteri ve kullanıcıya göre nasıl konumlandırdığıve kimliğini nasıl oluşturduğu, ortaya çıkanürünün kalitesini son derece etkiliyor. Örneğin,pek çok değişkene bağlı olarak, bir mimar kendiyaklaşımıyla çelişse dahi bazen müşterininbeklentilerini ön planda tutarken, bazense kendifikirlerini uygulayabilmek için pek çok stratejilerkullanabiliyor. Projeyi, salt mimarın profesyonelbirikiminden öte, yürütülen işbirliğinde ortayaçıkan uzlaşma ve çatışmalar şekillendiriyor. Binayapımı sırasında veya sonrasında da müşteri veyakullanıcılar öngörülen ve/ya istenmeyen değişiklikleryaptığında, mimar buna karşı olan tutumunubelirlemek durumunda. Bu tutumun belirlenmesinde,ortaya çıkan ürünün kalitesi, yapının kendisiiçin referans olma potansiyeli gibi faktörlerinyanı sıra, kişinin o noktadaki ekonomik durumu,işgücü olanakları gibi faktörler de etkin.Mimarın kimliğini oluştururken tasarım pratiğinindiğerlerinden bağımsız olmadığını ve olmasınında gerekmediğini; ancak ve ancak tasarımcınınbu ilişkileri kucaklayıp baştan kabul ederek, kendiprensipleriyle başkalarının prensiplerini uzlaştırabildiğinoktada ilerlediğini öğrenciye ifade etmelive eğitime bunu yansıtmalıyız. Mesleki donanımişbirliği içinde çalışma, uzlaşma, iletişim kurmagibi konuları da içermeli. Soyut meslek idealleriyleprofesyonel hayatta karşılaşılabilecek durumlarile bu ikisi arasındaki dengenin nasıl kurulacağıtartışılmalı. Aynı şekilde eğitim sürecinde örnekgösterdiğimiz ‘yıldız mimar’ların ortaya çıkarttıklarıeserlerin, pratik süreçteki işbirliğinin sonucuolduğunu da vurgulamalı. Mimarlık tarihi anlatımında,tek başına çalışıp yaratan mimari kahramanfigürlerin yanı sıra örnek alabileceğimiz‘lider’ mimarlar ve iyi bir binanın yapım sürecinedahil olan ekipler, şirketler ve müşterilerin de yeriolmalı. 21Toplumsal mesleki değerler içinde bence enönemli konu ise, tüm insanların, farklılıklarıylabirlikte eşit bir biçimde bu farklılıkları önemseyenbir çevrede yaşama hakları olduğu ve bizimbunu gerçekleştirme gücümüz ve sorumluluğumuz.Ancak, mimarın tasarım yaparken hayalindeoluşturduğu ‘kullanıcı’ ve onun üzerine kurguladığısenaryolar, çoğu zaman kendi özellikleri ileo güne kadar yaşadığı gözlem ve deneyimlerlesınırlı. 22 Kişisel deneyimini esas alan mimar, pekçok kez, farkında olmadan başkalarının deneyimininde buna benzer şekilde olacağını varsayıyor.Farklılıkları bir veri olarak almayan bir tasarımsonucunda insan-çevre uyumu da kısıtlı olmayamahkûm. Kullanıcı mülakatları, katılımı ve hattakullanıcıyla birlikte tasarım gibi olanakların, meslekpratiğinde zamansal ve ekonomik sınırlar sebebiyleçok da mümkün olmadığı günümüzde eğitimeçok iş düşüyor. Zira, öğrenci, yapılı çevreyikendinden farklı olarak deneyimleyen insanlarınfiziksel özelliklerine, psikolojik ve algısal durumlarına,ve çevreyle nasıl ilişki kurduklarına duyarlıolmalı ki ‘kullanıcı’ dağarcığı gelişsin ve uygulamadabu farkındalığı daha insan odaklı mekanlarüretebilme olanağı versin. Burada ‘bilgi’den öte,‘anlama’ ve ‘hissetme’yi ön plana alan; objektifverilerin yanı sıra kişisel olanı; insanların duygularını,ümitlerini, hayallerini, beklentilerini, düşkırıklıklarını ve kaygılarını içeren bir anlayış olmalı.Tasarımcı ancak bunları anlayıp kendisininmişgibi yaşadığında yaratıcılığını duyarlı tasarımlaradönüştürebilir. Kullanıcıyla kurulan empati, kişininbireysel deneyiminin üstesinden gelerektoplumun tüm kesimlerini içine alan bir tasarımüretmesini sağlayabilir. 23 Kullanıcı-merkezli bir tasarımanlayışı benimsendiğinde, üretilen ürünler/mekânlar da kullanıcının zevk alacağı, potansiyelinigeliştireceği, içsel olarak güdülenen eylemlerinidestekleyebilir. 24Git anneanneni, ziyaret et... öğren yaşlanmanıngetirdiği fiziksel değişiklikler mekânı kullanımınınasıl etkiliyor? Gel paylaş bizimle. Bu duvarlardolsun taşsın anneannelerle, dedelerle, onlarınbirikimleriyle… Üst mutfak dolabına yetişemediklerini,ağır koltuğu kaldırırken zorlandıklarınıgösterdikleri fotoğraflarla, veya kendilerince getirdikleriakıllı ve pratik çözümlerle anlayalım38dosya mimarlığı “sosyolojik olarak” anlamak