mimarlığı “sosyolojik olarak” anlamak - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

ele alınması gerektiğini değerlendirmektir. Peyzajmimarı ve mimar, bu yeni bağlamı uzlaştıkları birkurgu üzerinden mekânsallaştıran ve karakterinibelirleyen yaratıcı aktörlerdir. Mimarın ürettiği yaşamalanlarından farklı olarak peyzaj mimarı, canlı(bitkisel) ve yapısal materyal kullanarak; ortayaçıkması istenen ambiyans/etki, tasarım kriterlerive ihtiyaç programı doğrultusunda dış mekanlarınörgütlenmesinden sorumludur. Bu yazıda elealınan projeler ise gerek sunum biçimleri gereksedoğal-insan yapımı elemanlar arasındaki fonksiyonelve görsel denge gibi tasarımla ilgili kararlaraçısından; maksadını yani kullanım değeriniaşan, pazarlama odaklı yeni bir dilin habercisidir.Kamusal değeriyle kentlinin gündelik deneyimlerinedair kolektif ve kişisel imgeler sağlayan peyzaj,dışa kapalı ve güvenlikli site projeleriyle birliktefarklı mesajlar veren bir kentsel mite dönüşmüş;yatırımcının paket program olarak sunduğu prestijgöstergesi, özel, güvenli yaşam çevrelerinin veyaşam tarzlarını estetize eden stratejik bir iletişimsunumaracı olmaya başlamıştır. Peyzaj kavramınıanlambilimsel (semantics) ve faydacıl (pragmatics)açıdan yeniden yorumlamak amacıyla bu yazıdaöncelikle peyzaj kavramıyla ilişkili bilgi kuramsalçerçeve özetlenecek ve sonra çeşitli örnekler üzerindenbir değerlendirme sunulacaktır.Peyzaj: toplum, ekoloji, estetik, iletişimPeyzaj kavramının içerdiği zenginlik ve karmaşıklık,onun bütüncül ve derli toplu bir tanım altındaele alınmasını güçleştirmektedir. 2 Peyzaj; araçsal,metalaşmış, tahrip edilmiş veya üretken olmayanbir olgu olarak ele alınsa dahi, gündelik kullanımdapozitif ve kimi zaman bağlam-bağımsız birçağrışıma sahiptir. Peyzaj kavramının sözü edilenpozitif çağrışımı ise onun ‘doğal’ aynı zamanda‘soyut’ olanla anlamsal açıdan ilintilendiriliş biçimindenkaynaklanmaktadır. Bu bakış açısındanpeyzaj, doğal ya da insan yapımı (tasarlanmış)ayırmaksızın, bir bütünlük, yüce (sublime), arınmışmanzara kavramlarına ait imgeler ile kendiiçinde evrilen bir kültürü gösterir. 3 Öte yandan,bu ‘soyut’ ve ‘çıplak’ peyzaj algısı, peyzajın farklıanlambilimsel ve faydacı yorumlanışlarını örtmekte;onun homojen, nötr ve pasif bir bütün olarakele alınmasına sebep olmaktadır. Peyzaj tasarımıiçerisindeki pitoresk (picturesque) akımın temsilcileritam da bu görüşten ilham alarak projelersunmaktadır. Oysa peyzaj, yaşayan bir varlık olmanınyanında, zaman içinde yeni deneyimler vemüdahalelerle anlamı ve çağrışımları farklılaşan,aktif, kültürel, estetik ve iletişimsel bir olgudur. 4Peyzajın demokratikleşme yolunda toplumsalbir araç olduğu fikrinin temelleri 1858 yılında F.L. Olmsted’in Central Park’ı projelendirmesi ileatılmıştır. Böylece, ‘peyzaj mimarlığı’ bir meslekdisiplini olarak ortaya çıkmıştır. Mimarlık alanındamodern hareketin doğuşuna kadar köklü birBeaux-arts etkisi taşıyan peyzaj mimarlığı okulları;modern hareketle birlikte peyzajı oluşturan tümöğelerin mekân yaratmak için kullanılabileceğinisavunmaya başlamışlardır. 5 Mimarlık ve planlamaiçerisindeki modern hareket, peyzajın birkentsel fonksiyon olarak bütüncül bir şekilde elealınması gerektiğini CIAM (International Congressof Modern Architecture) Atina Kartası ile duyurmuştur.Atina Kartası’na göre mahalle ölçeğindenbölge ölçeğine peyzaj, özellikle rekreatif açıdanplanlanması gereken bir strüktürel öğedir; çünkümodern kentli vakit geçirebileceği dış mekânlaraihtiyaç duyacaktır. Modern hareket; planlama vemimarlığın peyzaj ile ilişkisini yeniden şekillendirmişolsa da onun fonksiyonel, homojen, pasifbir öğe olarak tasarlamıştır.Oldukça genç bir meslek disiplini olan peyzaj mimarlığımodern hareketten etkilenmekle birlikte1970’lerde modern hareketin mekânı ele alış biçiminiyeniden tarif eden fenomenoloji, çevreselpsikoloji, göstergebilim ve kentsel tasarım gibialanlardan da beslenmeye başlar. Bu alanların uzlaştıklarıbir nokta: peyzajın, seyirlik bir manzaraolmanın ötesinde daha derin bir anlamda, ‘yer’eait imgeler sağlayan, kolektif kimlik ve anlam inşasındaetkin bilişsel role sahip bir medya olduğudur.6 Peyzajın bu kurucu kapasitesi, kültürel imgelemizenginleştirmekte; aidiyet, bağlantıda kalmave oryantasyon kavramlarının yer ile ilişkisine dairtemel bir zemin sağlamaktadır. Corner’ın 7 tanımındapeyzaj kavramı üçlü bir düzleme oturmaktadır:mekân ve zamanın kültürel açıdan zenginleşmesive bellekte anlamların ve sembollerin inşası;sosyal program ve fayda; ve ekolojik çeşitlilik vezincir Corner’ın tanımına ek olarak Thompson 8peyzajın toplumsal ve estetik özelliğini vurgulamakta,peyzaj mimarlığı pratiği içindeki artistikyaratıcıdinamizmi toplum ve ekoloji ile ilişkili birbiçimde göreve çağırmaktadır. Barthes’a 9 göre isepeyzaj, sosyal gerçekliği inşa eden bir göstergelersistemidir. Bir diğer deyişle peyzaj: bir iletişim sistemi,toplumun uygunlaştırmasına açık bir objelersistemidir. Bu nedenlerle, peyzajın göstergebiliminiüretebilmek için öncelikle peyzajı kuran ideolojiksüreç irdelenmelidir. Barthes, ‘Mitolojiler’adlı kitabında, peyzajı da bir mit olarak kavramlaştırmaktadır.Günümüzde peyzaj, mavi yolculukrehberlerinde çeşitli fotoğraflarla temsil edilen,dosya mimarlığı “sosyolojik olarak” anlamak57