Atlas Tarih Özel Sayı

More documents

Recommendations

Info

Mustafa Kemal Atatürk ve Serbest Cumhuriyet Fırkası’nı kuran Fethi Okyar. yük şehirleşme, yanlış yapılanmanın düzenlenmesi olmalıdır. Gelecek için gördüğümüz budur. Kirlenme en büyük problemimizdir. Biz büyüyen şehir düzenimizde sadece Ankara ve civarını kurmakla cumhuriyette daha büyük bir faciayı önledik, geciktirdik daha doğrusu. Bugün Trakya mıntıkası ve Marmara’da yığılan sanayi ve anormal şehirleşme şiddetle ıslaha muhtaçtır. Anadolu’ya kaydırılmalıdır; nüfus da sanayi de. Bunun zaten başka çaresi yoktur. Bu gelecek için bir hedef olmalıdır. Gene Batı Anadolu’nun ziraati başta zeytincilik olmak üzere geliştirilmelidir. Çukurova gibi bereketli bir ovada mevcut sistemin şiddetle tasfiyesi gerekir. İcabında yabancı sermaye ve teşvik yoluyla yeni bir sanayi ve zirai yapıyı ortaya çıkarmalıyız. Aksi takdirde bu bereketli ovalar oradaki yapıyla ve nüfusla Türkiye’ye yararlı hale getirilemez. Bunların üzerinde de düşünmemiz gerekiyor. <strong>Özel</strong> eğitimin tek başına Türkiye’yi kurtaramayacağı açık; maarif okullarında ihtisaslaşmayla geniş kitlenin daha iyi bir eğitim görmesine zemin hazırlamamız lazım. Bunu yapamadığımız takdirde bugünkü eğitim yapısıyla feci durumdaki bir gençliği hayata atarız. Buna hakkımız olmadığının hepiniz herhalde farkındasınız. Bu düşünceler üzerine çok iyi bir gelecek 100 yıl diliyorum. Her şeyden evvel sağlıklı düşünen, sağlıkla cemiyeti inceleyen, Türkiye’yi bilen bir nesil bırakarak hayatımıza devam etmemiz gerekiyor. l Atatürk: Türk Mareşali Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk mareşalidir. Meclis kararıyla unutmayın bunu ve “Gazi” unvanıyla birlikte verildi. Bu, Sakarya Muharebesi’dir. 26-30 Ağustos’taki Başkumandanlık Meydan Muharebesi’nde bu unvanı bir kez daha hak etti. Fakat kıdemce kendinden önde olan ve ters fikirde olsa bile alınan kararları takip eden, uyumlu bir asker olan Fevzi Çakmak Paşa’ya verdi. Türkiye mareşali o oldu. Kendisi tabii o rütbeyle ordudan ayrıldı. Bu önemli. Mesela Mareşal Pilsudski ayrılmadı Polonya’da, Mannerheim Finlandiya’da ayrılmadı, taşıdılar o unvanı. Türkiye mareşalidir. Devleti Aliyye’nin adı da artık Türkiye olmuştur. Meclis’in kararıyla verilmiştir bu; kalıcıdır ve doğrudur. Stratejide değişiklikler yaptı. Bizim ordu ricat durumunda bozguna uğrar. Dönmeyi yani resesyon bilmiyoruz. Halbuki İstiklal Savaşı baştan sona bu resesyon, ricat taktiğini tutunma ve galibiyete çevirme savaşıdır. Yunan ordusunu mahveden de bu oldu. Yoksa namütenahi imkânları var bize göre değil mi? Bu unvanı hak etmiştir onun için. “mustafa kemal atatürk türkiye tarihini ve toplumunu değiştirdi.” 34 ATLAS TARİH 024_035_E-CF-ilberortayli.indd 34 20.10.2023 17:18
Tek partiden çok partili hayata 1919’da Ankara’ya gelişten 23 Nisan’da Meclis’in kurulup çalışmaya başlaması ve 1924 Anayasası’na kadar beş yılın içinde 50 tane proje kurucuların bile kafasından geçmiştir. Buradaki cumhuriyetin, muasır medeniyette moda olan parlamenter demokrasiye avdeti görülür. Türkiye’nin tek parti rejimi, bu tek partinin uygulamaları hiç de o kadar rahatsız edici değildir. O dönemde Cemiyet-i Akvam iç meselelere, kavgalara müdahale etmezdi. İkincisi dünya bugünkü dünya değildi. Onun için Türkiye Cumhuriyeti’nin yapısı devrinde de anormal görülmüyordu. Bu tek partili rejim, tek partili demokrasi hem demokrasi lafı telaffuz ediliyor hem de öyle bir hava yoktu. Sandık demokrasisine gerçek olarak geçiş 1946’dır. Bütün tenkitlere rağmen 1946’daki sandık seçimi bir başlangıçtır, 1950’de bu düğümlenmiştir ve devam etmiştir. Zaman zaman çok ilginç bir şekilde her tip parti çıkmıştır. 1924’te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, bilhassa 1930’da Serbest Cumhuriyet Fırkası sağın da solun da yuvalandığı bir partidir. Solun çok sesi çıkmıyor, sağcılar daha çok yükseliyorlar ama partiyi kuranlar o tip insanlar değiller. 1946’da ise Tarık Zafer Tunaya Hoca’nın bilinen eseri “Türkiye’de Siyasal Partiler” o renkliliği veriyor. Bizim neslin dünyada olmadığı veya henüz dünyada olduğu bir yıl Türkiye demokrasisi sonraki 30 yılın içinde görmeyeceği bir renkliliğe sahip. Ne var ki 1965’te Marksist parti meclise giriyor bir grup kurarak, ondan sonra istenmeyen bir milliyetçi parti ve ümmetçi parti giriyor. Bunlara tahammül eden bir Türkiye var ve koalisyona girildi değil mi? Demek ki 1946’daki şekli demokrasi patlaması ki bunun silinmesi için hem iktidar CHP hem de ana muhalefet olan CHP’nin doğurduğu çocuk Demokrat Parti el birliği yapmışlardı. Bundan sonra artık bir başka Türkiye gelişiyor. Onun için bu yeni Türkiye demokrasisinin oluşumunu böyle bir toptan değerlendirmeyle ele almak lazım. CUMHURIYETIN MERKEZI NEDEN ANKARA OLDU? İmparatorluk dağılmış. 1912 yılında büyük harpten iki yıl evvel Balkan faciası dolayısıyla bugünkü Trakya sınırlarındayız. Bütün o Rumeli coğrafyası, oradaki insan birikimi, zirai gelişme koptu Türkiye’den. 1918’den itibaren Türkiye’nin Doğu Akdeniz kıyıları, Lübnan koptu elimizden. Ortada kalan bir Türkiye vardı ve başkenti İstanbul. İstanbul’un ne askeri savunma bakımından ne de ideolojik bakımdan güvenilmez bir merkez olduğu, cumhuriyeti kuranlar için sır değildi. Gazi Paşa, 1919’dan itibaren sekiz yıl hiç uğramıyor. Bu, tamamen şehre ideolojik küskünlüğü. Çünkü İstanbul basınından sadece birkaç kalem mütarekede mücadeleyi savunmuş. Asıl enteresanı Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurulup kapatılması arasındaki dönemde şehirde bir muhalif hava var. Onu görüyorlar. Dolayısıyla Ankara artık bir merkez olmak durumundaydı. Şimdi Ankara’dan müteşebbis sınıf çıkıyor. Kayseri de Ankara’nın sancağıydı. Bu yetmez. Ankara, devletin kültürel merkezi, insan yetişmesi için merkez olarak kullanılıyor. Bu çok önemli. Ziraatçi yetiştirecek, mühendis yetiştirecek, tabip yetiştirecek ve ideolojik kültürel yapıyı, tarihçiyi yetiştirecek. 50 sene geçtikten sonra Konya birden fırladı ve artık sanayi bölgesi oldu. Çorum, Kayseri gelişti, Eskişehir ortaya çıktı. Bu mekânsal organizasyonda cumhuriyetin Orta Anadolu’ya ve doğuya kayması çok normal ve istenen bir gelişmeydi. Böyle bir ideoloji vardı. Fakat şu konuda bir aksilik dikkatimizi çekiyor. İstanbul’un bu hali ne? Fonksiyonlarını bu tarafa devretmesi lazımken bunu yapamıyor. Nüfusu 20 milyon ama Kocaeli’ni nasıl ayıracaksın bugün İstanbul’dan? Bandırma’ya kadar dolanan bir megapol var. Trakya’ya da taşmış. Bu çevre kirleten, dar bir köprü üzerinde gelişmesi mümkün olmayan bir kitle. İstanbul diye bir köprü var iki deniz arasında. Bu köprünün üzerinde bir yığılma, çevre sorunları yaratan bir nüfus. Ona göre de hiç birbiriyle bağlantısı, simbiyotik yapısı hesaplanamamış bir ziraat, sanayi, sanayilerin arası ilişkilerin kurulduğu bir memleket çıkmış. Bunu tabii cumhuriyeti kuranlar hiç öngöremezlerdi. Onlardaki İstanbul aleyhtarlığı bazı halde sanayinin kontrolüne kadar gidiyordu ama şimdi öyle değil. 1946’dan sonra, 1950’lerde yeni birikim kullanarak, Marshall yardımı ama onu da çok abartmamak lazım. Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci harpteki tarafsızlığı, muharip olmaması ve ithalatı ile ihracatı arasındaki zoraki dengesizlik dolayısıyla birikimi yansımıştır. 1960’tan sonra da başka bir gelişme söz konusudur. Şimdi böyle bir dengesiz Türkiye var. İkinci 100 yılında Türkiye halkının, bürokrasisinin, özel sektörünün en büyük problemi İstanbul’u bir nevi adeta boğmak, inceltmek, normale avdet ettirmek ve Anadolu’ya doğru olan akımı kuvvetlendirmek. Aksi takdirde ülkenin çevre sorunlarından tutunuz, gelir dağılımına ve yaşamına kadar büyük sorunlardan kurtulması mümkün değil. ATLAS TARİH 35 024_035_E-CF-ilberortayli.indd 35 20.10.2023 17:18
Page 1: YEŞİL ATLAS İLBER ORTAYLI: 29 EK
Page 4 and 5: Editör CEM FAKİR cemfakir@gmail.c
Page 6 and 7: TÜRKİYE CUMHURİYETİ 100 YAŞIND
Page 8 and 9: ATATÜRK SOYADI Mustafa Kemal Paşa
Page 10 and 11: A’dan Z’ye Cumhuriyet Fırka, c
Page 12 and 13: A’dan Z’ye Cumhuriyet Ulus Meyd
Page 14 and 15: CUMHURİYETE ADIM ADIM 1923’TE NE
Page 16 and 17: LOZAN’DA İLK ANLAŞMALAR Kurtulu
Page 18 and 19: ZÜBEYDE HANIM’A VEDA Mustafa Kem
Page 20 and 21: KADINLAR HALK FIRKASI Kurtuluş Sav
Page 22 and 23: ANKARA BAŞKENT ILAN EDILDI Kurtulu
Page 24 and 25: İLBER ORTAYLI CUMHURİYETİN BİR
Page 26 and 27: Mustafa Kemal Paşa’ya Sakarya Mu
Page 28 and 29: “BÜYÜK LİDERLER ARASINDA BUGÜ
Page 30 and 31: ilgiliydi ne Osmanlılıkla. Eski T
Page 32 and 33: “eğitimde köy hedeflendi. harf
Page 36 and 37: NECDET SAKAOĞLU, ATLAS TARİH’E
Page 38 and 39: Mustafa Kemal Atatürk yeni harfler
Page 40 and 41: 40 ATLAS TARİH 036_045_K-E-CF-necd
Page 42 and 43: Yeni Türk harflerini öğretmek am
Page 44 and 45: 1930’lu yıllarda İstanbul’da
Page 46 and 47: Mustafa Kemal Atatürk öğrenciler
Page 48 and 49: İlk mektep öğrencileri ders sır
Page 50 and 51: CUMHURİYETİN DEVRALDIĞI İKTİSA
Page 52 and 53: Mustafa Kemal Atatürk, Gülcemal v
Page 54 and 55: Seyr-i Sefain İdaresi atölyesinde
Page 56 and 57: Kırklareli’nde kurulan Alpullu
Page 58 and 59: İzmir Yemiş Çarşısı’ndaki i
Page 60 and 61: çoktan aşıldı. Bu duruma piyasa
Page 62 and 63: 62 ATLAS TARİH 062_071_K-E-CF-cema
Page 64 and 65: 1927 sayımına göre Türkiye nüf
Page 66 and 67: 1933 yılında kurulan yüksek zira
Page 68 and 69: Ernst Egli tarafından mimarisi yap
Page 70 and 71: Mustafa Kemal Paşa konuşmalarınd
Page 72 and 73: 72 ATLAS TARİH 072_081_K-E-CF-onun
Page 74 and 75: Bayram hazırlıkları Adapazarı
Page 76 and 77: İstanbul, Bakırköy’de “Var O
Page 78 and 79: Kastamonu, Tosya’da bayram kutlam
Page 80 and 81: 1 2 3 4 1 Akşam gazetesi, “Fevka
Page 82 and 83: 100 YILIN KURUMLARI VE BİLİM İNS
Page 84 and 85:
Atatürk, 1920 tarihindeki konuşma
Page 86 and 87:
Türkiye Bilimsel ve Teknik Araşt
Page 88 and 89:
Kimya biliminin Türkiye’deki ilk
Page 90 and 91:
KADIN HAREKETİNİN HAK MÜCADELES
Page 92 and 93:
Mustafa Kemal Paşa’nın Haydarpa
Page 94 and 95:
Mustafa Kemal Atatürk, Türk Kadı
Page 96 and 97:
Nancy Astor, 1935 yılında İstanb
Page 98 and 99:
Kadınlar ilk kez 1930 yılındaki
Page 100 and 101:
SAZIYLA SÖZÜYLE, KALEMİYLE FIRÇ
Page 102 and 103:
Tiyatro ve sinemanın öncüsü Muh
Page 104 and 105:
âşık veysel sazıyla, sözüyle
Page 106 and 107:
İdil Biret Suna Kan Sinemacılar k
Page 108 and 109:
Altın Mikrofon ve Cem Karaca Hürr
Page 110 and 111:
Çok korkuyorum Eşkıya Yavuz Turg
Page 112 and 113:
TÜRK SPORUNUN UNUTULMAZLARI ZEKİ,
Page 114 and 115:
Türkiye İdman Cemiyetleri İttifa
Page 116 and 117:
Ruhi Sarıalp olimpiyatlardan dön
Page 118 and 119:
NAİM SÜLEYMANOĞLU 1988, 1992 VE
Page 120 and 121:
Türkiye A Milli Futbol Takımı 20
Page 122 and 123:
Cumhuriyet Albümü olaylar, insanl
Page 124 and 125:
İstanbul Beyoğlu’nda müziğin
Page 126 and 127:
Sahibinin Sesi... Alaturka müziği
Page 128 and 129:
Beyoğlu’nda gezersin... 1940 yı
Page 130:
“Bugün Türkiye’de yegâne yü
show all

Atlas Tarih Özel Sayı

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?