Atlas Tarih Özel Sayı

Mustafa Kemal
Paşa’nın Haydarpaşa
Garı’nda karşılanışı,
1929.
Türk kadınının tarih sahnesindeki
rolü, mitolojik öykülere,
menkıbe ve destanlara bakacak
olursak pek ihtişamlıdır.
Orta Asya panteonunun en
önemli ilahlarından biri olan Umay, güneş
sembolü ile simgelenmiş, en önemli dört
tanrıdan biri olarak hayat bahşetmiştir.
Tomris Hatun’un cesareti dillere destan olmuş,
zamanların en namlı savaşçılarından
biri olan Büyük Kiros’u alt edebilmiştir. VIII.
yüzyılda Göktürklerin bıraktığı en kıymetli
eserlerden biri olan Orhun Kitabeleri’nde
Oğuzların hatunlarından ve prenseslerden
büyük bir sitayişle bahsedilir, hanların yanı
başında hüküm sürer, karar verirler. Gel gör
ki, yerleşik düzene geçmiş olan pek çok
kavim ve millette olduğu gibi, göçebe Türk
boyları Anadolu ve periferisinde yerleşik düzene
geçtikten sonra bulunduğu coğrafyanın
bin yıllardır kemikleşmiş yasalarını ve sosyal
yaşam normlarını kabul edip yasallaştırmıştır.
M.Ö. 1760’lara dayanan Hammurabi
Kanunları’nın katı şeriatı ile kadın, haklarından
mahrum edilmiş, metalaştırılmıştır. Bu
“kaybediş” hikâyesi 19. yüzyıla kadar böyle
devam etmiş, kadınların büyük bir çoğunluğu
eğitimsiz, yasal olarak her daim erkeğin
boyunduruğu altında bırakılmıştır. Artık
kaçınılmaz olan Tanzimat ve diğer reformist
hareketlerle beraber, kadın birdenbire belli
haklara kavuşmuş, eğitim imkânlarından
yararlanma şansına erişmiştir. Bu dönem
mücadelemizin başlangıcıdır. Cumhuriyetin
ilanıyla beraber kadının adı konmuştur. Kadın,
yüzyıllar boyunca görünmez bir varlıkken
perdenin arkasından çıkmış, Meclis’te,
üniversitede, şantiyede, sahnede, uçakta,
ameliyatta yerini almış, meydanları doldurmuştur.
Mustafa Kemal’in ifade ettiği gibi,
cumhuriyetin temeli kültür iken, bu temeli
sağlayacak olan kadın ve erkek eşit değilse,
bu medeniyetin ilerlemesi mümkün değildir.
Bugün biz, ülkemizde oy alıp verebiliyorsak,
kanun nezdinde eşit, tek ve hür yaşayabiliyorsak
cumhuriyetimizin ilk yıllarından
itibaren verilen amansız mücadelenin sayesindedir.
Hiçbir hak, gümüş tepsi üzerinde,
kolay bir şekilde kazanılmamıştır. Gelin, bu
zorlu mücadelenin hikâyesini anımsayalım.
Ülkemizde kadınların kazanmış olduğu
hakların tümünü cumhuriyet dönemine atfetmek
doğru olmaz fakat kadınların gerçek
anlamda eşit birer birey olarak kabul görmesi
cumhuriyetle sağlanmıştır. 1930’lara
kadar pek çok haktan mahrum edilmiş
olan kadınlar cumhuriyetle beraber her yerde
kendini göstermiştir. Ama bu başarıyı,
“Mustafa Kemal istedi, oldu” diye okumak,
1923’e kadar neredeyse 100 yıl boyunca
savaş vermiş olan kadın hareketine ve
1920’lerden itibaren Meclis’te ortamı hazırlayıp
tüm menfi protestolara rağmen kadın
hakları için didinmiş kişilere haksızlık etmek
olur. Dolayısıyla “Cumhuriyetin Kadınları”nı
kaleme alırken, Victoria Çağı’nın kadınları
olan anneannelerinden bahsetmeden olmaz.
Bununla beraber, Atatürk’ün Birinci Dünya
Savaşı’ndan itibaren kadın meselesine nasıl
eğildiği, günlüklerinde, konuşmalarında,
verdiği röportajlarda kadın konusuna ne kadar
ehemmiyet verdiği aşikârdır. Yani Mustafa
Kemal kadınların öneminin altını çizmeyip
hak kazandırma konusunda bu kadar
92 ATLAS TARİH
090_099_K-E-CF_cumhuriyetkadini.indd 92 20.10.2023 17:20