Atlas Tarih Özel Sayı

Mustafa Kemal
Atatürk, Türk
Kadınlar Birliği
temsilcileriyle.
Mustafa Kemal
Paşa ve Halide Edip
(Adıvar), 1923.
ve seçilme hakkını elde etmek için azılı bir
savaş veriyorlardı. Amerika’da siyahi hareketle
paralel giden mitingler ve protestolar
meyvelerini vermeye başlamıştı. Süfrajetleri
yakinen takip ve Batı’daki feminist öncülerle
dirsek temasında olan Halide Edip Adıvar,
Teali Nisvan Cemiyeti’ni nam-ı diğer “Kadınların
Durumunu Yükseltme Derneği”ni
1908 yılında kurdu. İlk feminist topluluklarımızdan
biri kabul edilen bu dernek, evliliğin
yasal bir çerçeveye oturtulup boşanma
hakkı kazanılması konusunda müthiş bir
mücadele verdi. Halide Edip’in 1913’te yayımlanan
“Yirminci Asırda Kadınlar” başlıklı
yazısı, tarihin seyrini değiştiren kadınları tarif
ederken zamanın ruhunu yakalamıştı: “Her
yerde kadınların uyanıp ilerlemeleri başka
hareketler gibi yavaş ve zincirleme bir hareket
olmuştur. Bugün bu saat ben size böyle
hitap ederken, siz beni dinlerken, şüphesiz
biz de tarih yapıyoruz demektir. Bu tarihçeyi
torunlarımız bir konferans dolduracak kadar
uzun ve iftiharla yaptıkları zaman bizim aciz
fakat hüsn-i niyet (iyi niyet) ve samimiyetle
dolu bin müşkülatla elde edilen mücadelemizden
de bahsedeceklerdir.”
Süfrajetlerle beraber Rusya’da gerçekleşen
Bolşevik devrimi, kadının hak savaşlarındaki
en büyük devrimdi. Batı çok kabul
etmese de Lenin ve Clara Zetkin, Anna
Kollontai gibi arkadaşları kadının sadece
anneye indirgenemeyeceği, aile kavramın
kutsallığını rafa kaldırıp kadınları bakan,
büyükelçi gibi konumlara getirerek dünyada
ilklere imza attılar. 8 Mart Emekçi Kadınları
Günü’nün kutlanmasından tutun kadınların
aktif bir şekilde siyasette yer almasına kadar
pek çok konuda dünyaya ve bizim devrimcilerimize
ilham verdikleri gibi önayak oldular.
Birinci Dalga Cumhuriyetçi Feminizm Akımı
olarak adlandırılan 1923-1935 yılları arasındaki
dönem, tam da bu tarihsel süreçte ortaya
çıktı ve ülkemizde imkânsız gibi görünen
pek çok inkılap ardı ardına gerçekleşti. Elbette
ki dünyadaki kadın hareketlerinin ivme
kazanması, savaş sonrası ekonomik durumdan
kaynaklı kadınların iş gücüne mecburi
katılması vb. nedenlere de bağlanabilir. Ama
bu demek değil ki müstesna kişiler tarihin
akışını değiştirmedi ya da hızlandırmadı.
Benim için döneme damgasını vuran ve
Türkiye’de kadın hakları deyince ilk akla gelen
kadınlardan biri Nezihe Muhiddin’dir (Tepedelengil).
1923 yılında, Cumhuriyet Halk
Fırkası kurulmadan evvel 13 kadınla beraber
kurdukları “Kadın Halk Fırkası”, Türkiye
Cumhuriyeti’nin ilk siyasi partisidir. Her ne
kadar valilik tarafından reddedilmiş olsa da
bu, Nezihe Muhiddin’i yıldırmamış, kadınlara
seçme ve seçilme hakkını kazanmak için
yıllarca didinmiştir. “Maksadımız kadını yalnız
hayırkâr bir kadın bırakmak değildir. Ona
bir vatandaşa ait bütün vazife ve hakları da
vermektir” demiştir. Ülkemizdeki kadınlar,
Emmeline Pankhurst benzeri akranları gibi,
seçme ve seçilmenin en önemli mevzulardan
biri olduğunu düşünüyorlardı. Mustafa
Kemal de 1923’ten itibaren pek çok mitingde
kadın meselesine değiniyor ama Meclis’in
ve halkın bu konuda hazır olmadığını da biliyordu.
Nitekim, 1921 yılında kadın ve erkek
öğretmenleri bir kongrede bir araya getiren
94 ATLAS TARİH
090_099_K-E-CF_cumhuriyetkadini.indd 94 20.10.2023 17:20