Nəsibə Əhməd qızı HİDROMETEOROLOJİ LÜĞƏT «Nafta Press ...

ilər. Q. rütubətli havanın temp-ru
0°-dən aşağı düşdükdə əmələ
gəlir.
QAR ÖRTÜYÜ – qar yağması
nəticəsində yerin səthində əmələ
gələn qar qatı. Daimi (çoxillik)
Q.O., müvəqqəti Q.Ö. olan və Q.ö
olmayan (tropik və ekvatorial
qurşaqlar) ərazilər var. Qar
örtüyünün səthi günəş
radiasiyasını güclü əks etdirir və
havaya soyuducu təsir göstərir.
Q.Ö. istini pis keçirdiyindən, qışda
torpağı soyumağa qoymur və
payızlıq əkinləri don vurmaqdan
mühafizə edir. Əridikdə torpağın
rütubəti və çayların suyu artır; bu
da k.t. üçün mühüm amil sayılır.
Azərbaycanda Q.ö.-nün orta illik
hündürlüyü 20-30 sm-ə qədərdir.
Q.ö. bəzi çox qarlı qışlarda
nəqliyyat və qışlaq maldarlığı üçün
xeyli çətinlik yaradır.
QAR ÖRTÜYÜNÜN
QALINLIĞI – yer səthini örtən
qar örtüyünün qalınlığı.
Santimetrlərlə ifadə olunur.
QAR SƏRHƏDİ (XƏTTİ) – il
ərzində düşən bərk yağıntıların
həmin miqdarda qalma yüksəkliyi.
Aşağı qar sərhədi – qar yığınının
başlanğıcı müşahidə edilən xət,
yuxarı qar sərhədi – yüksəkliyə
qalxdıqca yağıntının azalması ilə
əlaqədar buzlaq və qar
yağıntısının itdiyi (olmadığı)
hündürlük hesab edilir.
QAR UÇQUNU - Dik dağ
yamaclarında qar kütləsinin aşağıya
doğru hərəkətə gəlməsi. Hərəkət
xarakterindən asılı olaraq
115
yamaclarda üç qar uçqunu tipi
ayrlır: bütün yamac boyu sürüşən
qar kütləsi; dərə və embroial
şırımlarla hərəkət edən qar
kütləsi; hoppanan və ya sərbəst
düşən qar kütləsi. Aşağı hərəkət
edən materialın xarakterinə görə –
quru və ya tozşəkilli xırdakristal
kövrək (ovu-lan) qardan ibarət
olur (adətən qışda baş verir. Yaş
halında və ya süxurla qarışıq
torpaqlı – bərk, ağır, birləşmiş, qar
kütləsi, lay halında qoparaq hərəkət
edir (çox vaxt yazda). Qar
uçqununun hərəkət sürəti 20-30
m/s (orta hesabla) olur. Həcmi bir
neçə milyon m 3 -a çatır və güclü
dağıntılara səbəb olur.
QARA SU – yer səthinə çıxmış
yeraltı sulardır. Başlıca olaraq təbii
drenləşdirmə qabiliyyəti olmayan
və ya çox zəif olan yerlərdə
müşahidə olunur. respublikamızda
olan Şirvan və Qarabağ qarasuları
əsasən qurudulmuşdur. Daşqın
sularının çökək sahələrdə
toplanması ilə də yarana bilər.
QARA TUFANLAR – torpağın
külək eroziyası tipi. Q.t. güclü
küləklər zamanı baş verir, xırda
torpaq hissəcikləri havada asılı
halda hərəkət edir.
QARA YEL – ilin isti dövründə
bitkisiz yer səthi üzərindən əsən
və özü ilə çoxlu miqdarda toz
qaldıran güclü külək. Q.y. əsdikdə
yazlıq əkin sahələrinin bitkisiz
hissəsində sovrulma gedir; əkin
sahələrini qum basır və
gətirmələrin qalınlığı 10-15 sm-ə
çatır. Q.y. bəzən torpağı 20-25 sm