Nəsibə Əhməd qızı HİDROMETEOROLOJİ LÜĞƏT «Nafta Press ...

TORF BATAQLIĞI
Torf qatı ilə (25-30 sm-dən
çox) örtülən bataqlıq.
TORPAQ HAVASI – su ilə
dolmayan torpaq məsamələrinin
(boşluqlarının) hava ilə dolması.
TORPAQ TERMOMETRLƏRİ
– torpağın müxtəlif dərinliyində
temperaturunu ölçmək üçün
termometrlər.
TORPAĞIN SU REJİMİ –
Torpaq suyunun hərəkətini, bitki
tərəfindən onun sərf edilməsi və
istifadəsini təyin edən hadisə və
proseslərin məcmusu; torpaq
münbitliyinin amillərindən biri.
T.s.r. torpağın tərkibi və
xassələrindən (hiqroskopikliyi,
susızdırması, su tutumu və s.)
iqlim və hava şəraitindən,
relyefdən, torpaq hazırlanmasının
(şumlanması) üsulundan,
becərilən bitkinin xüsusiyyətindən
asılıdır. Torpağın su balansı
müəyyən dövr ərzində ona daxil
olan sulardan (atmosfer
yağıntıları, kondensasiya olunan
atmosfer suyu, qonşu sahələrdən
daxil olan səthi və torpaq su
axımı, suvarma suyu) və xaric
olan sulardan (səthi və torpaq su
axınları, bitki tərəfindən və
torpaqdan buxarlanan sular)
ibarətdir.
Torpağın hazırlanması üsulları,
fiziki, kimyəvi və mikrobioloji
proseslər, bitkinin su ilə təmin olunması
T.s.r.-ndən asılıdır. T.s.r.ni
təmin etmək üçün torpaq
suyunu toplamaq, saxlamaq və
səmərəli istifadə etmək lazımdır
199
(qarın toplanması, qar suyunun
saxlanması, torpağın düzgün
hazırlığı, suvarma, qurutma və s.).
T.s.r. hava və istilik rejimləri,
həmçinin bitkinin qida rejimi ilə
sıxı əlaqədardır.
TOZLU TUFANLAR – Torpaq
səthindən toz qaldıraraq onu uzaq
məsafədə sovurub aparan güclü
(20 m/s) küləklər. Əsasən səhra,
yarımsəhra və çöl zonasının kənd
təsərrüfatı rayonlarında tez-tez
baş verir. Kənd təsərrüfatına
böyük ziyan vurur. Mübarizə
tədbiri tarlaqoruyucu meşə
zolaqlarının salınması hesab
olunur.
K/t üçün ən təhlükəli meteoroloji
hadisələrdən biri sayılır. Bu hadisə
həm təbii, həm də antropogen
faktorların təsirilə baş verir.
Tozlu tufanlar kompleks
aqrometeoroloji faktorlar
nəticəsində baş verir. Onlara güclü
küləklər (10-20 m/s), torpaq
səthinin quru və tozlu-qumlu
olması, tarlada bitki örtüyünün zəif
inkişaf etməsi, geniş açıq sahələrin
mövcudluğu aiddir. Tozlu tufanlar
adətən havanın nisbi rütubətliyi
50%-dən aşağı olduqda baş verir.
Göstərilən kompleks faktorlar çöl,
yarımsəhra və səhra zonalarında
baş verir.
Azərbaycanda tozlu tufanlar
külək eroziyası şəklində əsasən,
Abşeron yarımadasında müşahidə
edilir.
TRANSQRESSİYA – dənizin
quruya «Hücumu»; Yer qabığının
tektonik hərəkəti, geoloji dövrdə