Nəsibə Əhməd qızı HİDROMETEOROLOJİ LÜĞƏT «Nafta Press ...

proseslər kompleksi. Su, su
kəmərinə verilməzdən əvvəl
kaoqulyasiya, çökdürmə və süzmə
yolu ilə durulaşdırılır,
zərərsizləşdirilir (maye xlor, xlorlu
əhəng və ozonla). Kimyəvi tərkibi
qənaətləndirici olduqda yeraltı
sular təkcə xlorla və ya
ultrabənövşəyi şüalarla
zərərsizləşdirilir. Suyu yumşaltmaq
üçün su əhəng və ya soda ilə emal
edilir, yaxud ionit süzgəcdən
keçirilir. Tərkibindəki qazlardan
(karbon qazı, hidrogensulfid və
metandan, flour artığından) və
radioaktiv maddələrdən su
aerasiya yolu ilə, aktivləşdirilmiş
alüminium-oksidindən süzməklə,
dezaktivasiya ilə təmizlənir. Su
aktivləşdirilmiş kömür, ozon, xlor
4-oksid və ya kaliumpermanqantla
dezdorasiya edilir.
S.t. üçün reagent və dezinfeksiya
qurğularından, qarışdırıcı,
çökdürücü və s.-dən istifadə edilir.
SÜLB AXIM – səthi axın
sularının özü ilə yuyub apardığı
torpaq, qum, digər mineral və üzvi
hissəciklərdən ibarət asılı
materiallar. Miqdarı qr., kq və
tonla ölçülür və suda həll olunmuş
kimyəvi maddələr cəmidir. Səthi
axın sularının tərkibindəki S.a.-ın
miqdarı ərazidən yuyulan torpağın
və həll olan duzların miqdarının
göstəricisidir.
Çay suyu ilə axan gətirmələr və
həll olunmuş maddələr sülb axımı
təşkil edir.
Sülb axım çay hövzələrində səth
suları hesabına əmələ gələn
188
aşınma prosesi nəticəsində baş
verir. Çaylarda sülb axımın əmələ
gəlməsində başlıca rolu su
aşınması (eroziyası) oynayır. Qar
və yağış suyunun təsiri ilə
torpaqda gedən yuyulma prosesi
su aşınması adlanır.
Sülb axımı göstərən amillər iki
yerə bölünür:
1) sülb axım məhsullarının əmələ
gəlməsinə təsir edən amillər;
2) bu məhsulların daşınmasına
şərait yaradan amilər. Birinci
qrupa daxil olan amillərə günəş
radiasiyası, şaxta, temperatur və
kimyəvi aşınmalar, çay hövzəsində
torpaq və bitki örtüyü, süxurların
litologiyası, insanın təsərrüfat
fəaliyyəti və s., ikinci qrupa isə
səth axımı və çayların su rejimi
xüsusiyyətləri aid edilir.
Çayın meylliyi çox olduqda
yuyulma prosesi daha intensiv
gedir, onunla nəql edilən
gətirmələrin miqdarı da artır.
Düzənlik sahələrdən axan çayların
hövzələrində aşınmanın nisbətən
zəif olması nəticəsində
gətirmələrin nəql edilməsi zəif
gedir.
SÜNİ GÖL (NOHUR) – Süni
sututar. Kiçik çay dərəsi, qobu və
yarğanlarda bəndlərin tikilməsi,
yaxud düzən yerlərdə iri çalaların
qazılması yolu ilə yaradılır. Səth
suları və ya yeraltı sularla
doldurulur. Mühüm təsərrüfat
əhəmiyyəti var.
SÜRÜŞMƏ – Ağırlıq qüvvəsinin
təsiri ilə yumşaq süxur kütləsinin
(yaxud torpağın bir hissəsinin)