Nəsibə Əhməd qızı HİDROMETEOROLOJİ LÜĞƏT «Nafta Press ...

ilə çökməsi və atmosfer yağıntıları
ilə yuyulması.
ATMOSFERİN (ÇAYIN, GÖ-
LÜN) RADİOAKTİVLİYİ –
atmosferdə (çayda, göldə) təbii və
süni mənşəli radioaktiv qarışıqların
miqdarı. Təbii mənbəli
radioaktivliyə yer qabığında
yerləşən radioaktiv nuklid, uran,
torium və aktiniumu göstərmək
olar, onlar parçalanma prosesində
atmosferə daxil olur. Təbii
radioaktivliyin mənbəyinə
həmçinin kosmik şüalar aiddir.
Radioaktiv izotopların antropogen
mənbələri – nüvə partlayışı, atom
energetikası və sənaye sayılır.
Atmosferdə radioaktiv maddələr
əsasən aerozollarda (tüstü,
dumanın hissəciklərində) toplanır.
A.R. üzrə müşaidələr bir çox
ölkələrdə aparılır.
ATMOSFERİN SİRKUL-
YASİYASI – atmosferdə hava
axınlarının, o cümlədən siklon,
antisiklon, musson və passatların
ümumi sistemi.
ATMOSFERİN ŞƏFFAFLIĞI –
atmosferin radiasiya, o cümlədən
görünən işığı buraxma qabiliyyəti.
Atmosferin antropogen çirklənməsi
(toz hissəciklərilə, karbon
qazı, kükürd, azot, aerozollarla)
A.Ş. azaldır. A.Ş. pozulmasının ən
qlobal nəticəsi istixana effekti
hesab olunur.
AUTVELLİNQ (ing. aut –
kənar, well – sel kimi axmaq)
– estuarilərdən dənizə biogen
maddələrlə zəngin olan suyun
axması.
20
AYAZ – gündüzün isti keçdiyi
dövrdə axşam və gecə çağlarında
hava temperaturunun mənfi qiymətə
qədər aşağı düşməsi.
Ayazlar üç tipdə baş verir:
advektiv, radiasiya və qarışıq
(advektiv-radiasiya) ayazları.
AYSBERQ (ing. iceberg-buz
dağı) - qütb ölkələrində buzlaqdan
qopub dənizlərdə üzən iri buz
parçalarıdır. Ən iri A. Antarktida və
Qrenlandiya buzlaqlarından əmələ
gəlir. Ueddell dənizində uzunluğu
170 km–ə, hündürlüyü 100 m-ə,
həcmi isə 500 km 3 -ə qədər olan
A.-ə təsadüf edilmişdir. Buzun və
suyun sıxlığından asılı olaraq A.-in
5 9
kütləsinin , hissəsi su altında
6
10
qalır. A. əmələ gəldiyi yerdən
cərəyanlar vasitəsi ilə uzağa
aparılır və okeanın isti sularında
əriyir. A. gəmilər üçün böyük
təhlükə yaradır. Məsələn 1912-ci
ildə böyük sərnişin gəmisi «Titanik»,
1959-cu ildə isə «Hedtoft»
gəmisi A. ilə toqquşma nəticəsində
məhv olmuşdur.
AZİMUT (ər. əssəmtistiqamət)-1)
göy və ya yer
cisminin A.-u müşahidə nöqtəsi
meridianının müstəvisi ilə, bu
nöqtədən və göy, yaxud yer
cismindən kecən şaquli bucaqdır;
2) astronomiyada A. cənub
nöqtəsindən qərbə doğru
istiqamətdə (0 0 -dən 360 0 -dək),
geodeziyada isə şimal nöqtəsindən
şərqə doğru istiqamətdə (0 0 -dən
360 0 -dək) hesablanır; 3) topoqra-