Nəsibə Əhməd qızı HİDROMETEOROLOJİ LÜĞƏT «Nafta Press ...

okeanın həcmi tükənməz təbii
təmizləyici sayılırdı. Hazırda isə
məlum olmuşdur ki, D.ç.
kontinental (təmiz) su hövzələrinin
çirklənməsindən də təhlükəlidir.
Dünya okeanına hər il bir neçə
milyon ton maye və bərk
tullantılar daxil olur. Neftlə
çirklənmə qlobal xarakter daşıyır.
Qəzaya uğrayan tankerlərdən də
okean olduqca çoxlu miqdarda
neftlə çirklənir.
DƏRƏ – Relyefin uzunsov,
başlanğıcından qurtaracağına doğru
meylli, mənfi formasına deyilir.
D. başlıca olaraq axar suların
eroziya fəaliyyəti nəticəsində
əmələ gəlir, digər denudasiya
prosesləri ikinci dərəcəli iş görür.
D.-lər əsas və ona qovuşan yan
D.-lər də az növbəsində üçüncü,
dördüncü və i.a. dərəcəli D.-ri
qəbul edir. Hər D.-nin əsas
morfoloji hissələri onun dibi,
ətəkləri və yamaclarıdır. D-nin
dibinin ən alçaq – su axan zolağı
yataq, daşğın zamanı su basdığı
hissəsi isə çaybasar adlanır. D.-nin
dibi ilə yamaclarının birləşdiyi yer
D.-nin ətəkləri, ətəkləri ilə yallar
(suayrıcılar) arasındakı hissələri
isə D.-nin yamacları adlanır. D.-nin
ana süxurlarından təşkil olunmuş
yamacları hündür və ya alçaq, dik
və ya yastı, profildə isə düz, batıq,
qabarıq və pilləli (terraslı) ola
bilər. Yamaclar dikliyinə və profil
formasına görə eyni olduqda simmetrik
D. eyni olmadıqda
asimmetrik D. adlanır.
DƏRİNLİK AXINI – Səth və
55
dib axınları arasında olan axın.
DƏRİNLİK QURŞAQLIĞI,
BATİZONALLIQ – dərin göl,
dəniz və okeanlarda orqanizmlərin
şaquli yayılması
qanunauyğunluğu. D.q. təzyiq,
tem-r və duzluluq qradiyentləri ilə
əlaqədardır.
DƏRİNLİKÖLÇƏN – dənizin
dərinliyini və ya okeanoqrafik
cihazın endirildiyi dərinliyi ölçmək
üçün təxsis edilən cihaz və ya
qurğu. (məs. exolot).
DƏRİNSU BENTOZU – abissal
və ultraabissal zonalarda yaşayan
dərinlik orqanizmlər qrupu.
DİB AXINI – Okean (dəniz)
dibində əmələ gələn axın.
DİB ÇÖKÜNTÜLƏRİ – Daxili
su hövzəsində təbii və texnogen
mənşəli maddələrlə gedən fizikikimyəvi
və biokimyəvi proseslər
nəticəsində su obyektinin dibinə
çökən gətirmələr və bərk
hissəciklər. Avtoxton, alloxton və
antropogen mənşəli olurlar. D.ç.
orqanizmin yaşaması üçün yararlı
(daş, çınqıl, qum), həmçinin
oksidləşmə prosesi üstünlük etdiyi
gil, lil, iri və xırda detrit və iri üzvi
qalıqlar orqanizmin yaşaması üçün
yararsız (reduksiya prosesi
üstünlük təşkil etdiyi lil, iri və xırda
detrit, iri üzvi qalıqlar, həmçinin
antropogen mənşəli qruntlar –
sellülokağız fabrikinin ağac lifləri,
səthi müxtəlif qalınlıqda neft
məhsulları ilə örtülən qruntlar) dib
çöküntülərinə bölünür. Sutoplayıcı
hövzədə təbii şəraitin davamlı
dəyişməsi dib çöküntülərində