Nəsibə Əhməd qızı HİDROMETEOROLOJİ LÜĞƏT «Nafta Press ...

Şəkil 12. Çay dərəsinin en kəsimi: 1- yamac; 2-məcra; 3subasar;
4-aşağı su səviyyəsi; 5-yüksək su səviyyəsi; 6-terras
keçən hissələri ensiz olur.
Çay dərəsi dib, subasar, məcra, Düzənliklərdə vadinin dərinliyi
yamac, terras və qaş hissələrindən 10m-dən, 300 m-ə qədər, dağlıq
ibarətdir. (şəkil).
yerlərdə isə 2000-4000 m qədər
Dərənin ən aşağı hissəsi dib və ola bilər. Ensiz, sərt düşkülü
yataq adlanır. Çay dərəsinin yamaclı vadilər dərə adlanır.
yanları müxtəlif meyillikli ya- Çay məcrası axan suyun təsiri ilə
maclardan (1) və yamaclar da öz arası kəsilmədən öz formasını
növbəsində dibdən müxtəlif hün- dəyişir. Məcra formasının
dürlükdə yerləşən, nisbətən üfüqi dəyişkənliyi və dəyanətliliyi
çıxıntılı səthlərdən-terraslardan müxtəlif səbəblərdən-ilk növbədə
ibarətdir (6). Terraslar 1-ci, 2-ci və çay məcrasının geoloji qu-
s. dərəcəli olur.
ruluşundan, onun yatağını təşkil
Çayda su səviyyəsinin yüksək edən süxurların mexaniki
vəziyyətində (5) su altında qalan tərkibindən, sərfin və səviyyənin
1-ci terrasa çayın subasarı deyilir dəyişilmə dərəcəsindən, sülb
(3). Dərənin normal və aşağı su axımdan və s. asılıdır. Çay məcrası
səviyyələrində (4) su altında qalan qayalı qruntlardan ibarətdirsə,
hissəsi isə məcra adlanır (2). onda məcra formasının
Yamacların başlanğıc nöqtələrinə dəyişkənliyi hiss edilmir.
qaş nöqtəsi, həmin nöqtələrdən ÇAY YATAĞI – gursulu dövrlər
keçən düz xəttə isə qaş xətti arasındakı müddət ərzində çay
deyilir.
dərəsinin su axan ən alçaq hissəsi.
Çay dərələrinin eni və dərinlikləri ÇAYBASARA DÖZÜMLÜLÜK –
müxtəlif hüdudda dəyişə bilər. Bu, Çayın dövrü olaraq daşması
çayın başlanğıc hissəsində ensiz nəticəsində bitkilərin çaybasara
olub, mənsəbə doğru getdikcə dözümlülüyü. Ramenski (1938)
enlənir. Dərənin bərk suxurlardan bitkilərin çaybasara dözumlü-
45