kodeks cywilny - Gandalf

Tytuł II. Osoby
Art. 8
2. Pojęcie zdolności prawnej nie zostało zdefiniowane w art. 8, gdyż ustawodawca uznał
rozumienie tego pojęcia za utrwalone i niebudzące wątpliwości. Zdolność prawna w rozumieniu
art. 8 jest kategorią ściśle normatywną. Na pewno nie jest to pojęcie potoczne. W języku
codziennym bowiem nie ma ono żadnego znaczenia. Brak ustawowej definicji nie przekreśla
normatywnego charakteru tego pojęcia. Zostało ono zatem użyte przez ustawodawcę w przepisie,
którego treścią jest nadanie określonej kategorii osób zdolności prawnej. Zagadnienie
zdolności prawnej jako koniecznego atrybutu każdej osoby (fizycznej, prawnej), warunkującego
możliwość prawnie doniosłej obecności w obrocie, wiąże się z problematyką podmiotowości
prawnej. Precyzyjne rozróżnienie tych pojęć nie jest możliwe.
3. Powstanie zdolności prawnej osoby fizycznej, jako istoty ludzkiej, powstaje z chwilą
jej urodzenia. Po urodzeniu osoba fizyczna nabywa atrybut zdolności prawnej, czyli zdolności
do bycia podmiotem praw i obowiązków cywilnoprawnych. Zdolność prawna jest atrybutem
przysługującym każdemu człowiekowi. Nie można się jej zrzec ani też jej ograniczyć lub przenieść
na inną osobę w drodze czynności prawnej. Zdolność prawna powstaje i wygasa z mocy
samego prawa z chwilą powstania warunków przewidzianych w art. 8.
4. Urodzenie człowieka to wydobycie się noworodka z ustroju matki. Urodzenie może być
żywe albo martwe, a w tym ostatnim wypadku noworodek nie uzyskuje zdolności prawnej,
ale jego ciało ma szczególny status zwłok ludzkich. Uzyskanie zdolności prawnej nie zależy
od stanu zdrowia fizycznego lub umysłowego i w związku z tym zdolność prawna przysługuje
także żywym noworodkom dotkniętym dysfunkcją somatyczną lub psychiczną. Niezdolność
do dalszego życia i następująca już po żywym urodzeniu śmierć dziecka nie wpływa na uzyskanie
przez nie zdolności prawnej. Zdolność taką ma także każde z tzw. bliźniąt syjamskich,
mających wspólną część ciała. Ciało ludzkie jest substratem osoby fizycznej. O istnieniu osoby
fizycznej można mówić wtedy, gdy spełnione są łącznie dwie przesłanki: istnieje ciało ludzkie
oraz mamy do czynienia z życiem ludzkim.
5. Konstrukcja prawna osoby fizycznej wynika w istotnej mierze z potrzeb życia społecznego
i obrotu prawnego, dlatego fakt urodzenia się dziecka i jego fizyczne oddzielenie się od
organizmu matki należy najpierw rozpatrywać w wymiarze praktycznym. Osobą fizyczną jest
zatem człowiek od chwili urodzenia, natomiast przedtem określany jest mianem nienarodzonego
dziecka, czyli nasciturusa.
6. Status prawny nasciturusa w polskim prawie został pierwotnie uregulowany art. 6
ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności
przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.), który dodał § 2 do art. 8 k.c.
o następującym brzmieniu: „Zdolność prawną ma również dziecko poczęte; jednakże prawa
i zobowiązania majątkowe uzyskuje ono pod warunkiem, że urodzi się żywe”. Przepis ten został
uchylony przez ustawę z 30 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie
płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży oraz o zmianie niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 139, poz. 646 ze zm.). W okresie jego obowiązywania zdolność prawną
miało także dziecko poczęte (nasciturus), z tym że zdolność ta była bezwarunkowa w sferze praw
niemajątkowych, miała zaś charakter warunkowy w zakresie praw i zobowiązań majątkowych.
Nasciturus jest człowiekiem i podlega takiej samej ochronie, jak każdy inny człowiek, ale początku
zdolności prawnej nie można utożsamiać z normatywnym początkiem życia ludzkiego.
Te dwie kategorie nie spotykają się bowiem na jednej płaszczyźnie znaczeniowej.
7. Warunkowa zdolność prawna nasciturusa to koncepcja, która przyjmuje, że ma on
ogólną zdolność prawną, lecz pod warunkiem rozwiązującym, a nie zawieszającym. W myśl
tej teorii nasciturusowi przysługują prawa podmiotowe, które gasną, jeżeli nie urodzi się on
żywy. Prawo podmiotowe nasciturusa istnieje już przed jego narodzeniem, a po urodzeniu się
dziecka to prawo podmiotowe warunkowe przekształca się w bezwzględne prawo podmiotowe
przysługujące urodzonemu już dziecku i stanowi nadal to samo prawo podmiotowe (np. nasciturus
warunkowo dziedziczy, a od urodzenia nadal dziedziczy spadek, ale już bezwarunkowo).
Piotr Nazaruk
39