kodeks cywilny - Gandalf

Tytuł II. Osoby
orzeczenie musi stanowić najlepsze, optymalne ukształtowanie sytuacji życiowej osoby fizycznej.
Instytucja ta na celu ochronę interesu osobistego lub majątkowego osoby fizycznej oraz
interesu jej otoczenia (postanowienie SN z 15 maja 1969 r., I CR 132/68, z glosą S. Wójcika,
NP 1970, nr 1, s. 114).
2. Przyczyny ubezwłasnowolnienia częściowego są podobne do całkowitego, jednakże
orzekanie ubezwłasnowolnienia całkowitego ma miejsce wówczas, gdy stan choroby psychicznej
jest głęboki. Tylko w takim wypadku bowiem można mówić o stanie uniemożliwiającym kierowanie
przez chorego „swym postępowaniem”. Lepszy stan zdrowa uzasadnia jedynie orzeczenie
ubezwłasnowolnienia częściowego. Przepis art. 16 § 1 k.c. wskazuje enumeratywnie trzy grupy
przyczyn dysfunkcji mentalnej uzasadniającej potrzebę pomocy danej osobie w prowadzeniu
jej spraw: 1) chorobę psychiczną, 2) niedorozwój umysłowy, 3) zaburzenia psychiczne, takie
jak pijaństwo lub narkomania. Oczywiście zarówno stan uniemożliwiający kierowanie swym
postępowaniem, jak i stan wskazujący na potrzebę udzielenia pomocy w prowadzeniu spraw
to kwestie ustalane indywidualne.
3. Ustanowienie kuratora dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo oparte jest na instytucji
kurateli przewidzianej w art. 16 § 2. Ma ona na celu przede wszystkim ochronę praw osoby
mającej – na skutek ubezwłasnowolnienia częściowego – ograniczoną zdolność do czynności
prawnych, zobowiązujących i rozporządzających, i to zarówno przy czynnościach jednostronnych,
jak i przy umowach. Kurator ma kompetencję do reprezentowania tej osoby oraz do
zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy postanowi tak sąd opiekuńczy.
Zagadnienia szczegółowe i problemy praktyczne
4. Krąg osób legitymowanych do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie wskazuje art. 545
k.p.c., są to: małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo oraz przedstawiciel ustawowy. Ponadto
osoba fizyczna może sama zgłosić wniosek o ubezwłasnowolnienie swojej osoby (postanowienie
SN z 20 października 1965 r., II CR 273/65, OSNCP 1966, nr 7–8, poz. 124, z glosą
T. Rowińskiego, PiP 1968, nr 2, s. 326).
Wybrane tezy z orzecznictwa
Art. 16
5. „Ubezwłasnowolnienie jest instytucją powołaną w wyłącznym interesie osoby chorej, która
z przyczyn określonych w art. 13 § 1 k.c. nie jest w stanie kierować swym postępowaniem
albo z przyczyn określonych w art. 16 § 1 k.c. potrzebuje pomocy do prowadzenia spraw życia
codziennego. Instytucja ubezwłasnowolnienia nie służy dobru wnoszącego o ubezwłasnowolnienie
i rodziny tegoż wnoszącego” (postanowienie SN z 29 grudnia 1983 r., I CR 377/83,
LexPolonica nr 321096).
6. „Przepis art. 16 § 1 k.c. należy rozumieć w ten sposób, że osoba dotknięta zaburzeniami
psychicznymi, co do której brak podstaw do całkowitego ubezwłasnowolnienia, może być
ubezwłasnowolniona częściowo, jeżeli układ jej stosunków prawnych jest tego rodzaju, że
zachodzi potrzeba zawierania przez nią czynności prawnych rozporządzających lub zobowiązujących
wymienionych w art. 17 k.c. a nie objętych przepisem art. 20 k.c.” (postanowienie
SN z 9 października 1974 r., I CR 500/74, Biul. SN 1974, nr 12, poz. 230).
7. „W świetle przepisów art. 13 § 1 i 16 § 1 k.c. podstawą ubezwłasnowolnienia nie może
być – sam przez się – zarzut marnotrawstwa, o ile nie łączy się on z chorobą psychiczną, niedorozwojem
umysłowym albo innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi” (postanowienie SN
z 14 marca 1977 r., II CR 58/78, LexPolonica nr 318364).
8. Marnotrawstwo (hulaszczy tryb życia i trwonienie majątku) nie stanowi obecnie oddzielnej
podstawy ubezwłasnowolnienia częściowego, może być jednak symptomem zaburzeń psychicz-
Piotr Nazaruk
51