kodeks cywilny - Gandalf

Art. 24
Zagadnienia ogólne
Księga I. Część ogólna
1. Przesłanki ochrony dóbr osobistych i środki ich sądowej ochrony uregulowano
w art. 24. Przesłankami ochrony dóbr osobistych, które muszą być spełnione łącznie, są: 1) istnienie
dobra osobistego, 2) zagrożenie lub naruszenie tego dobra, 3) bezprawność zagrożenia
lub naruszenia. Pierwsze dwie przesłanki musi udowodnić powód dochodzący ochrony; pozwany
może bronić się, wykazując, że nie działał bezprawnie. Jest to bardzo korzystne dla powoda
rozłożenie ciężaru dowodu, gdyż na pozwanym spoczywać będzie natomiast ciężar udowodnienia,
że naruszenie nie było bezprawne.
Powód musi wykazać, iż doszło do zagrożenia lub naruszenia istniejącego dobra osobistego.
Dobra osobiste wymienia przykładowo art. 23. Nie wystarcza tu powołanie się na naruszenie
„dóbr osobistych”, rozumiane jako jakaś krzywda, dyskomfort, ujemne przeżycie psychiczne.
Trudności wiążą się z precyzyjnym określeniem kryteriów, według których należy oceniać, czy
doszło do naruszenia dóbr osobistych.
2. Normy art. 23 i 24 pozostają ze sobą funkcjonalnym związku. Przedmiotem dociekań
doktryny jest definicja dóbr osobistych, która wskazywałaby kryterium oceny ich naruszenia
przez określenie ich istotnych cech, a przede wszystkim wyjaśniając problem obiektywnego
lub subiektywnego charakteru dóbr osobistych. Zasadniczą trudność w ścisłym określeniu dóbr
osobistych stanowi wskazanie istoty chronionego dobra. Już z art. 23 wynika jednoznacznie,
że ochrona dóbr osobistych jest wszechstronna. Może ona być realizowana w różny sposób i za
pomocą różnych środków, mieć zarówno charakter niemajątkowy, jak i majątkowy.
3. Bezprawność działania polega na naruszeniu dóbr osobistych w kategoriach zobiektywizowanych,
ponieważ polega ono na naruszeniu obiektywnych, chronionych prawem stanów
rzeczy oraz na samym przekroczeniu zakreślonej w art. 24 § 1 granicy zagrożenia dobra osobistego,
ale dla powstania roszczenia uprawnionego konieczna jest wskazana bezprawność.
Przesłanka bezprawności działania jest przesłanką konieczną do udzielenia ochrony o charakterze
niemajątkowym, przewidzianej w komentowanym przepisie. W sprawie o naruszenie dóbr
osobistych bezprawność wypowiedzi naruszających dobre imię powoda nie zostaje uchylona
przez powołanie się pozwanego na hipotezy naukowe i działanie w zamiarze ochrony interesu
publicznego, lecz jedynie przez dowód, że głoszone przez niego twierdzenia są prawdziwe i nie
naruszają dobrego imienia powoda.
4. Brak bezprawności może wynikać przede wszystkim ze zgody podmiotu prawa, z działania
w ramach porządku prawnego, ze szczególnych przepisów prawnych, z wykonywania
prawa podmiotowego, z konieczności ochrony innego wyżej postawionego dobra oraz z ogólnej
klauzuli zasad współżycia społecznego (wyrok SN z 19 października 1989 r., II CR 419/89,
OSP 1990, nr 11–12, poz. 377).
5. Żądanie zaniechania działania nakazuje art. 24 § 1 zd. 1, według którego ten, czyje
dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania,
chyba że nie jest ono bezprawne. Przepis ten dotyczy nie czynów (działań) już dokonanych,
lecz przypadków, gdy występuje zagrożenie działania naruszającego dobro osobiste. Chodzi
o zagrożenie działania bezprawnego. Bezprawność zatem musi występować w każdym wypadku
i chociaż ustawodawca wprowadził domniemanie bezprawności działania, to osoba zamierzająca
wystąpić z powództwem o zakaz naruszenia jej zagrożonego dobra osobistego powinna
rozważyć, czy element bezprawności może wchodzić w grę.
6. Zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny. Nastawienie do zadośćuczynienia
pieniężnego będzie stanowić przedmiot szerszych analiz w opracowaniach prawa
zobowiązań. W tym miejscu można więc ograniczyć się do skrótowego przedstawienia obecnego
stanu prawnego oraz odesłania do bogatego piśmiennictwa na ten temat. W myśl art. 24 § 1
zd. 3, ten, czyje dobro osobiste zostało naruszone, może żądać – na zasadach przewidzianych
62 Piotr Nazaruk