kodeks cywilny - Gandalf

Art. 23
Zagadnienia ogólne
Księga I. Część ogólna
1. Regulacja art. 23 nie jest klauzulą generalną, aczkolwiek zawiera deklarację i częściowe
unormowanie ochrony dóbr osobistych człowieka przez prawo cywilne oraz wyjaśnia, że ochrona
ta nie wyłącza ochrony przewidzianej w innych gałęziach prawa. Zawiera również przykładowe
wyliczenie dóbr osobistych, tj. zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim,
tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna,
wynalazcza i racjonalizatorska. Z istoty zmienności katalogu dóbr osobistych wynika, że wraz
ze zmianami stosunków społecznych mogą pojawiać się i znikać pewne dobra osobiste podlegające
ochronie prawnej. W trakcie zmian stosunków społecznych doktryna i orzecznictwo
uznały za podlegające ochronie dobra osobiste (niewymienione w art. 23) m.in. takie jak: prawo
najbliższej rodziny do pochowania osoby zmarłej oraz do pamięci o niej, prawo do spokojnego
korzystania z mieszkania, intymności i prywatności życia, płci człowieka.
2. Definicja dóbr osobistych nie została zawarta w Kodeksie cywilnym. Za zdecydowanie
przeważającą w doktrynie i jednolicie przyjętą w orzecznictwie należy uznać koncepcję obiektywną,
według której dobra osobiste są „wartościami o charakterze niemajątkowym, wiążącymi
się z osobowością człowieka, uznanymi powszechnie w społeczeństwie” (tak m.in. S. Rudnicki,
Ochrona dóbr osobistych…, s. 34). Dla istnienia dobra osobistego i uznania, że doszło do jego
naruszenia, znaczenie mają oceny społeczne, analiza z punktu widzenia rozsądnego człowieka;
nie ma tu znaczenia subiektywne przekonanie zainteresowanego.
3. Prawa podmiotowe służące do ochrony dóbr osobistych to prawa niemajątkowe (jeżeli
nawet ich naruszenie pociąga za sobą również skutki majątkowe) są tak ściśle związane
z podmiotem podlegającym ochronie (w świetle art. 23 z osobą fizyczną), że razem z nim
powstają i wygasają oraz nie mogą przechodzić na inne podmioty zarówno w drodze czynności
prawnych, jak i w drodze dziedziczenia. Przyjmowana powszechnie, jako dobro osobiste,
ochrona czci osoby zmarłej nie polega na przejściu prawa do czci przysługującego zmarłemu,
lecz jest własnym prawem najbliższych członków rodziny zmarłego. Inną istotną cechą dóbr
osobistych jest to, że prawa z nich wynikające (prawa osobiste) są prawami bezwzględnymi,
skutecznymi w stosunku do wszystkich osób fizycznych i prawnych. Kodeks cywilny nie zawiera
też przepisu wyjaśniającego, czy ma na względzie ogół dóbr osobistych jako pewien
zbiór, któremu odpowiada ogólne prawo osobiste podmiotowe. Z brzmienia art. 23 należy
wyciągnąć wniosek, że prawu polskiemu nie jest znane jedno ogólne dobro osobiste i jedno
odpowiadające mu prawo osobiste.
4. Naruszenie dobra osobistego nie występuje wtedy, gdy wyrządzona drugiemu przykrość
jest – wedle przeciętnych ocen przyjmowanych w społeczeństwie – przykrością (dolegliwością)
małej wagi, nie przekracza więc progu, od którego liczyć się już będzie naruszenie dobra
osobistego. Stopień przeżywanej przykrości przez dotkniętego naruszeniem może mieć znaczenie
dopiero wtedy, gdy próg ten został przekroczony; może on być uwzględniony przez sąd
w ostatecznym rozstrzygnięciu sprawy, na przykład przy określaniu sposobu usunięcia skutków
naruszenia dobra osobistego.
5. Dobra osobiste uregulowane w Konstytucji RP uregulowano w art. 5, który wymienia
wolności i prawa człowieka i obywatela, oraz art. 30 wskazującym na fundamentalne znaczenie
przyrodzonej, niezbywalnej i nienaruszalnej godności człowieka, która stanowi źródło tych
wolności i praw człowieka i obywatela. Natomiast w art. 38 wskazano, że każdy człowiek ma
zapewnioną ochronę życia.
W dalszych przepisach Konstytucji RP (art. 41, 47–53) wskazano kolejne dobra osobiste,
a mianowicie: w art. 41 – nietykalność osobistą i wolność osobistą; w art. 47 – ochronę życia
prywatnego, życia rodzinnego, czci, dobrego imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym;
w art. 49 – wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się; w art. 50 – nienaruszalność
mieszkania (pomieszczenia lub pojazdu); w art. 52 – wolność poruszania się. Przepis art. 53
60 Piotr Nazaruk