kodeks cywilny - Gandalf

Tytuł II. Osoby
jest podmiotem stosunków prawnych, a podmiotem tym jest sama osoba prawna. Działanie
organu traktuje się jako działanie osoby prawnej, pod warunkiem że osoby fizyczne występują
w konkretnej sprawie, w sposób wyraźny lub chociażby domniemany, jako organ, i działają
w granicach kompetencji danego organu, wynikającej z przepisów o ustroju konkretnej osoby
prawnej oraz jej statutu.
2. Doktrynalna geneza teorii organów sięga jednak tzw. teorii organicznej O. von Gierkego
(O. von Gierke, Privatsrecht…), którego zdaniem osoba prawna jest równie realna jak osoba
fizyczna. Pojęcie organu w tym ujęciu jest równoznaczne z pojęciem narzędzia, na podobieństwo
np. organów ruchu, mowy u człowieka.
3. Teoria organu osoby prawnej powstała w opozycji do teorii przedstawicielstwa, która
przyrównuje organ do przedstawiciela ustawowego osoby fizycznej niemającej zdolności do
czynności prawnych. Przy pomocy takich organów osoba prawna mogła wyrażać swą własną
wolę. Do słusznych elementów teorii Gierkego należy przede wszystkim uznanie realnego istnienia
osoby prawnej. Jednakże z całej teorii organicznej w późniejszych badaniach pozostawiono
jej „owoc” w postaci teorii organów (A. Kidyba, Prawo handlowe..., 2007, s. 116). Zgodnie
z teorii organiczną Otto Gierkego: „jak bowiem człowiek posiada organa, w których rodzą się
postanowienia (mózg, serce), z których pomocą te postanowienia objawiają się (usta, ręce itd.),
tak i osoba prawna ma swoje organa (zarząd, przełożeni, wydziały, walne zebrania itp.), które
tworzą wolę osoby prawnej, objawiają ją i wykonywują” (F. Zoll, Prawo cywilne…, s. 117).
4. Działanie osoby prawnej jest realizowane zawsze przez jej organy. Osoba prawna ma
zawsze pełną zdolność do czynności prawnych. Dobra czy też zła wiara organu jest dobrą bądź
złą wiarą samej osoby prawnej. Sytuacja jest niewątpliwie prosta w przypadku działania tylko
jednego organu, i to jednoosobowego. Trudności natomiast mogą pojawiać się w sytuacji, gdy
osoba prawna ma kilka organów, w tym kolektywnych (np. w przypadku spółdzielni – walne
zgromadzenie, rada i zarząd).
5. Kryteria stosowania teorii organów w polskim prawie cywilnym to: 1) powzięcie
i objawienie przez organ woli osoby prawnej; 2) udział osób fizycznych w działalności organu;
3) uznanie organu za konieczny składnik osoby prawnej; 4) negacja podmiotowości prawnej
organu; 5) zdolność do czynności prawnych osoby prawnej; 6) zakres kompetencji organów
osoby prawnej (tak A. Kidyba, Prawo handlowe..., 2007, s. 115).
Zagadnienia szczegółowe i problemy praktyczne
Art. 38
6. Dyrektor oddziału banku, księgowa czy naczelnik wydziału kredytów to funkcje sprawowane
wewnątrz struktury organizacyjnej banku i pozostające bez jakiegokolwiek znaczenia dla
zasad reprezentacji banku. Jeżeli osoby wymienione zostały upoważnione do zawierania umów
w imieniu banku, to występują wtedy jako jego pełnomocnicy lub prokurenci, w żadnym zaś
razie nie jako dyrektor oddziału, księgowa czy naczelnik wydziału kredytów (P. Bielski, Glosa
do wyroku SN z 14 maja 2002 r., V CKN 1667/00, „Rejent” 2004, nr 5, s. 131).
7. Skarb Państwa jest jedyną osobą prawną niemającą organów (podobnie siedziby). Ma
on jedynie swoją strukturę organizacyjną, która w obrocie cywilnoprawnym, a także przy
czynnościach procesowych występuje pod postacią tzw. stationes fisci (tak SN w uzasadnieniu
postanowienia z 28 marca 1995 r., I CRN 24/95, OSNC 1995, nr 7–8, poz. 117).
8. Posiadanie przez osobę prawną pełnej zdolności do czynności prawnych nie oznacza,
że może być ona podmiotem wszystkich stosunków cywilnoprawnych, nie wyłączając nawet
stosunków rodzinnych. Ograniczenia pełnej zdolności do czynności prawnych zawarte są wielu
regulacjach ustawowych. Osoba prawna zgodnie z Kodeksem cywilnym nie może np. sporządzić
testamentu, zbyć prawa własności nieruchomości na podstawie umowy dożywocia lub
być prokurentem.
Piotr Nazaruk
83