kodeks cywilny - Gandalf

Art. 33
Księga I. Część ogólna
zobowiązania i nabywają prawa, nie mając osobowości prawnej przyznanej w drodze ustawy.
Brak regulacji prawnych dotyczących takich jednostek organizacyjnych, nazywanych często
„ułomnymi osobami prawnymi” lub ostatnio „niepełnymi osobami prawnymi”, powodował wiele
kontrowersji występujących zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie sądowym. W związku
z tym ustawodawca, dokonując kolejnej nowelizacji Kodeksu cywilnego ustawą z 14 lutego
2003 r., dodał art. 33 1 regulujący status tych organizacji.
3. Atrybuty osoby prawnej koncentrują się na posiadaniu osobowości prawnej, co oznacza,
że posiadająca ją jednostka organizacyjna ma przede wszystkim zdolność prawną, działa
poprzez organy (zob. art. 38), a osoby, które ją tworzą, nie ponoszą odpowiedzialności za
zobowiązania zaciągnięte przez te jednostki (zob. uwagi do art. 40). Ponadto jednostki te są
indywidualizowane za pomocą nazwy (zob. uwaga 5 do art. 43) i siedziby (zob. art. 41). Ujęcie
to podkreśla techniczno-prawny charakter wyodrębnienia osób prawnych i odróżnienia ich od
jakichkolwiek innych jednostek organizacyjnych (zob. też wyliczenie typowych atrybutów przez
S. Sołtysińskiego, Kodeks spółek…, t. 1, 2006, s. 109).
4. Kryteria podziału osób prawnych są różnorodne; można dokonać tu podziałów – stosując
odmienne kryteria – na różne grupy: 1) osoby prawne państwowe, komunalne, prywatne,
2) przedsiębiorcy będący przedsiębiorstwami państwowymi lub spółkami kapitałowymi, 3) osoby
not for profit (których cel nie został określony jako gospodarczy, ale które mogą prowadzić
działalność gospodarczą, np. fundacje), 4) osoby non profit (których celem nie może być prowadzenie
działalności gospodarczej, np. partie polityczne); 5) osoby prawne korporacyjne
(np. stowarzyszenia), zakładowe (np. fundacje), mieszane (np. spółka z o.o.), 6) tworzone
w następstwie wpisu do właściwego rejestru oraz tworzone przez przepisy szczególne, 7) Skarb
Państwa jako osoba funkcjonująca w stosunkach cywilnoprawnych [por. szerzej. J. Frąckowiak,
w: M. Safjan (red.), System P.P., t. 1, 2009, s. 1056 i n.].
5. Skarb Państwa jako osoba prawna nie wymaga szczegółowych uregulowań, które miałyby
decydować o przyznaniu tej osobowości. Podstawę prawną istnienia i działania Skarbu
Państwa, jako osoby prawnej, stanowia przede wszystkim art. 33 i 34, zawierające pewnego
rodzaju definicję Skarbu Państwa. Gdy chodzi natomiast o określone prawa i obowiązki Skarbu
Państwa jako odrębnej osoby prawnej od innych państwowych osób prawnych, to regulują je
inne przepisy Kodeksu, jak np. art. 40 regulujący zakres odpowiedzialności, art. 44 1 regulujący
uprawnienia majątkowe Skarbu Państwa, w tym art. 44 1 § 2 uprawnienia względem innych
państwowych osób prawnych, art. 599 i 600 regulujące uprawnienia z tytułu prawa pierwokupu,
oraz inne ustawy szczególne, np. ustawa z 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania
uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz.U. Nr 106, poz. 493 ze zm.).
6. Samorządowe osoby prawne to: gmina, powiat i województwo. Każdej z nich przyznano
osobowość prawną. Wynika to z postanowień art. 165 ust. 1 Konstytucji RP oraz odpowiednio
art. 2 ust. 2 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r.
Nr 142, poz. 1591 ze zm.), art. 2 ust. 2 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym
(tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.) i art. 6 ust. 2 ustawy z 5 czerwca
1989 r. o samorządzie województwa (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.). Ich
substratem osobowym jest terytorialna wspólnota mieszkańców (art. 16 ust. 1 Konstytucji RP).
W świetle ustawy o samorządzie gminnym system zarządzania mieniem gminy jest podobny do
systemu właściwego dla zarządzania mieniem państwowym. Gmina zarządza mieniem komunalnym,
czyli mieniem gminy, bądź za pomocą gminnych osób prawnych, bądź też swoich jednostek
organizacyjnych niemających osobowości prawnej, będących swoistymi stationes communes.
7. Inne osoby prawne w obrocie cywilnoprawnym to przede wszystkim spółdzielnie,
spółki handlowe czy osoby prawne wyznaniowe. Organizacje te mają osobowość prawną na
podstawie konkretnych ustaw, które powołują, czy też przyznają osobowość prawną konkretnym
podmiotom (np. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny) lub ustaw regulujących w sposób
ogólny zasady tworzenia i działania danych osób prawnych (m.in. Kodeks spółek handlowych
74 Piotr Nazaruk