full text - Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Przemysław Bujas, Dariusz Tchórzewski, Leszek Gargula
(a może przede wszystkim) z typowej zwłaszcza dla
Polski „rejonizacji” sportów zimowych, w wyniku której
łatwiej trafiają do tych dyscyplin osoby z terenów górzystych
i wiejskich niż mieszkańcy dużych aglomeracji.
Można zatem przypuszczać, że w odniesieniu do
wskaźników somatycznych mamy do czynienia z pewną
negatywną selekcją (napływem osób mniej rosłych).
Źródeł tego stanu rzeczy należy upatrywać w wielokrotnie
potwierdzanych – nawet w latach osiemdziesiątych
i dziewięćdziesiątych XX w. – ujemnych korelacjach
pomiędzy stopniem urbanizacji a parametrami
somatycznymi [10, 12]. Trudno zatem jednoznacznie
przesądzać o tym, czy stwierdzone w badaniach średnie
wartości wskaźników somatycznych są rzeczywiście
optymalne dla osiągania sukcesów w sportach
zimowych, czy też jest to efekt oddziaływania – być
może nawet niekorzystnego – czynników demograficznych
i społecznych.
Opisany obraz morfologiczny badanej populacji
w przełożeniu na wyniki testów sprawności staje
w opozycji do wielokrotnie opisywanych korzystnych
relacji somatyki z motoryką. Obserwacje wielu autorów,
wskazujące na silne związki (nawet wręcz prostoliniowe)
pomiędzy wyższymi parametrami somatycznymi
a wynikami testów, z naszego punktu widzenia nie znajdują
potwierdzenia [3, 10, 11, 13]. Może to wskazywać
na mniejsze niż się powszechnie wydaje znaczenie
wyższych parametrów somatycznych dla osiągniętego
wyniku w sportach zimowych [9].
Mniejsze zróżnicowanie parametrów somatycznych
w grupie kobiet niż mężczyzn można wyjaśnić mniejszą
ekosensytywnością cech somatycznych u tej właśnie
płci. Większe w tej grupie zróżnicowanie poziomu wyników
testów potwierdza natomiast obserwacje wielu autorów
[3, 10, 11] o wcześniejszym regresie niestymulowanej
sprawności u kobiet niż to ma miejsce u mężczyzn,
zwłaszcza w wypadku tych zdolności, które wcześniej
osiągają apogeum i zarazem wcześniej podlegają inwolucji
(skok w dal i wyliczana na jego podstawie MPA) [10].
Nie bez znaczenia pozostaje tu fakt większego udziału
masy tłuszczu w globalnej masie ciała u kobiet nietrenujących,
co – jak wielokrotnie podkreślano – jest negatywnie
skorelowane z wynikami większości testów motorycznych
(zwłaszcza bazujących na MMA i VO 2
max)
[7, 10]. Analiza wyników testów oparta na wartościach
unormowanych wskazuje jednocześnie, że u obydwu
płci ujawnia się znacząca (większa niż w sprawdzianach,
które oceniają zdolności szybkościowe czy koordynację)
przewaga osób trenujących nad nietrenującymi
w próbach badających różne aspekty wytrzymałości
(odporność mięśnia na zmęczenie i VO 2
max). Może to
świadczyć o istnieniu pewnej hierarchii zdolności motorycznych
w sportach zimowych.
Wnioski
Analiza uzyskanych wyników pozwala na sformułowanie
następujących wniosków:
1. Parametry somatyczne kandydatów do ZSMS
w Zakopanem zbliżone są do średniej populacji
ogólnopolskiej, a jednocześnie niższe niż w aglomeracjach
wielkomiejskich.
2. We wszystkich testach motorycznych stwierdzono
przewagę kandydatów do zakopiańskiej szkoły nad
ich rówieśnikami.
3. Wielkość dymorfizmu, zwłaszcza w obszarze
sprawności, jest mniejsza wśród sportowców niż
ich nietrenujących rówieśników.
4. Większe zróżnicowanie wskaźników sprawności
zaobserwowano u kobiet niż u mężczyzn.
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
[1] Naglak Z: Metodyczne aspekty doboru i selekcji dzieci
i młodzieży do sportu kwalifikowanego. Zeszyty Naukowe,
Wrocław, AWF, 1989.
[2] Śledziewski D, Kuder A: Dobór do sportu i wybór najlepszych
z dobrych na wszystkich etapach rozwoju sportowego
zawodnika. Trening, 2001; 3.
[3] Mleczko E, Ozimek M: Rozwój somatyczny i motoryczny
młodzieży krakowskiej między 15 a 19 rokiem życia
z uwzględnieniem czynników środowiskowych. Studia
i Monografie, Kraków, AWF, 2000; 14.
[4] Stupnicki R, Przewęda R, Milde K: Centylowe siatki
sprawności fizycznej polskiej młodzieży wg testów Eurofi t.
Warszawa, AWF, 2003.
[5] Eurofit. Europejski Test Sprawności. Przekład z j. angielskiego
H. Grabowski, J. Szopa. Wyd. Skryptowe, Kraków,
AWF, 1988; 103.
[6] Żak S: Zdolności kondycyjne i koordynacyjne dzieci i młodzieży
z populacji wielkomiejskiej na tle uwarunkowań
somatycznych i aktywności ruchowej. Wydawnictwo Monografi
czne, Kraków, AWF, 1991; 43.
[7] Januszewski J: Zmienność ontogenetyczna maksymalnej
pracy anaerobowej – wyniki badań porównawczych. Antropomotoryka,1992;
8.
[8] Szopa J: Zmienność ontogenetyczna, zróżnicowanie
środowiskowe oraz genetyczne uwarunkowania rozwoju
komponentów ciała w populacji wielkomiejskiej w wieku
– 40 –