full text - Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Dariusz Tchórzewski, Przemysław Bujas, Leszek Gargula
The measurement was taken using alternative choices’ measuring instrument. The measuring instrument
issued two series of impulses: lighting and acoustic one, intervals: 1.2 and 0.8 sec.
Results. In all examined groups the statistically significant improvement was certified. Visibly better effects
were certified in female competitors groups in comparison with peers. No significant results were certified in
male groups. There were no differences in single-sex training groups.
Conclusions. (1) The motor accommodation ability is improving in the analysed age: 15–18. (2) There is no
unambiguous information about faster improvement of the motor accommodation in the training groups. (3)There
are no sexual differences in the level of motor accommodation in the analysed competitors.
Wstęp
Zagadnienia związane ze zdolnościami koordynacyjnymi
człowieka są obszarem penetracji naukowo-badawczej
licznych specjalistów z różnych dziedzin nauki,
podejmujących na rozmaitych płaszczyznach próby
wyjaśnienia ich wielorakich, złożonych aspektów i towarzyszących
im zjawisk [1–5].
Procesy regulacyjne przebiegają u każdego człowieka
według tych samych zasad i prawidłowości, jednak
u każdej osoby z różną prędkością, dokładnością,
zróżnicowaniem, ruchliwością itp. Te osobniczo zmienne
właściwości procesów sterowania i regulacji decydują
o poziomie zdolności koordynacyjnych [6].
W praktyce sportowej przebieg ruchu rzadko pokrywa
się z przyjętym programem, jego dostosowanie wymuszają
zmiany zewnętrznych okoliczności działania,
jak i błędy wykonania. Korektę tę nazwano zdolnością
dostosowania motorycznego. „Jest ona kompleksem
właściwości osobniczych, które pozwalają na wdrożenie
optymalnego programu działań ruchowych oraz
jego zmienianie i przestawianie w przypadku dostrzeżenia
lub przewidywania zmiany sytuacji” [3]. Zdolność
ta w dużym stopniu zależna jest od nastawienia jednostki
na działanie, szybkiego i dokładnego postrzegania
oraz wyprzedzania zmian sytuacji. U jej podstaw
leżą głównie procesy przyswajania i przetwarzania
informacji optycznych, często też akustycznych, dotykowych
oraz kinestetycznych. Trenerzy podkreślają
znaczenie tej kompleksowej właściwości dla dyscyplin
sportowych, gdzie istota ruchowego działania sprowadza
się do szybkości i dokładności jego przebudowy
stosownie do zmieniających się okoliczności, jak ma to
miejsce w przypadku sportów zimowych.
Skuteczność dostosowania motorycznego jest
warunkowana doświadczeniem ruchowym osobnika.
Wraz ze wzrostem liczby doświadczeń ruchowych
i nabytych umiejętności łatwiej mu w sytuacji trudnej
zastosować odpowiedni program ruchowy lub sposób
zachowania. Sytuacje wymagające dostosowania są
w znacznym stopniu zdeterminowane przez nastawienie
na działanie oraz szybkie i dokładne postrzeganie
zmian. Aby zareagować stosownie na zmiany w środowisku
zewnętrznym, człowiek musi najpierw dokonać
odpowiedniej oceny warunków, w jakich działa [6].
Autorzy sytuują dostosowanie motoryczne wśród
właściwości nadrzędnych sterowaniu ruchami, podkreślając
jego kompleksowy charakter [3, 6, 7, 8]. Według
klasyfikacji Farfela [8] koordynację ruchową można rozpatrywać
na trzech poziomach. Ruchy na pierwszym
poziomie zależą od sterowania znanych, dokładnych,
kontrolowanych i powolnych czynności ruchowych
w warunkach i sytuacjach standardowych (zamkniętych).
Na drugim poziomie są one uzależnione od sterowania
znanymi, krótkotrwałymi, dokładnymi i szybkimi
czynnościami ruchowymi, wciąż jednak w warunkach
standardowych (zamkniętych). Na najwyższym
poziomie wymagań koordynacyjnych ruchy odbywają
się w warunkach, które można opisać trzema słowami:
dokładność, szybkość i zmienność. Dostosowanie
motoryczne warunkuje działania na trzecim poziomie
wymogów koordynacyjnych według klasyfikacji Farfela.
Sterowanie ruchami na tym poziomie charakteryzuje
się wielością rozwiązań i zachowań [9].
Rozwój dostosowania motorycznego w czasie dorastania
jednostki jest zbliżony do innych zdolności
koordynacyjnych. Zdaniem Hirtza [10] 25% ogólnego
przyrostu poziomu KZM przedstawiciele obu płci osiągają
średnio w wieku 8 lat, 50% w wieku 10 lat, 75%
dysponują osobnicy dwunastoletni, pełny zaś ich rozwój
przypada przeciętnie w wieku 16 lat. Zdolność dostosowania
najbardziej dynamicznie rozwija się w przedziałach
wieku od 7 do 11 oraz od 13 do 16 lat. Zmniejsza
się wyraźnie u dziewcząt po jedenastym – dwunastym
roku, natomiast u chłopców rozwija się w wieku szkolnym.
W kolejnych latach rozwoju chłopcy górują nad
dziewczętami w zakresie możliwości przebudowy działań
ruchowych [11].
Przedstawione wyniki badań dotyczą głównie wieku
szkolnego i mają charakter przekrojowy. Nie wy-
– 78 –