pobierz - Nestor - Czasopismo artystyczne
pobierz - Nestor - Czasopismo artystyczne
pobierz - Nestor - Czasopismo artystyczne
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Heraldyka Kasper Niesiecki w kręgu Biblioteki Załuskich<br />
herbowe. Wykorzystywano je później w licznych<br />
panegirykach, mowach ślubnych i żałobnych, najczęściej<br />
także jezuickiego pióra. Znany podręcznik<br />
wymowy Rhetor Polonus (1658), autorstwa Rutki,<br />
oparty był właśnie na motywach herbowych, łącząc<br />
apoteozę szlachectwa z pochwałą cnót obywatelskich<br />
11 .<br />
Ambicje Kaspra Niesieckiego wychodziły<br />
daleko poza dydaktykę i sięgały wyżej. Pisał dzieło<br />
historyczne, nie tylko sprowadzone do historii domów<br />
szlacheckich i ich wyróżników - herbów. Zawarł<br />
w nim też - idąc śladem ojca heraldyki polskiej,<br />
Jana Długosza - dzieje herbów państwowych: Orła<br />
i Pogoni, herbów ziem i województw, biskupstw<br />
i kapituł. Zamieścił wykazy dostojników kościelnych<br />
i świeckich oraz urzędników Korony i Wielkiego<br />
Księstwa Litewskiego. Zawarł w swym dziele wiele<br />
informacji historycznych i biogramów ważnych<br />
osób. Dał w miarę kompletny zasób informacji<br />
o rodach i herbach z terenu całej Rzeczypospolitej.<br />
Dzieło jego ułożone przejrzyście - w porządku<br />
alfabetycznym nazwisk i herbów, zawiera nieporównanie<br />
mniej legend i wywodów fantastycznych,<br />
niż którykolwiek z poprzednich herbarzy 12 . Wiadomości<br />
sięgające czasów dawniejszych czerpał<br />
Niesiecki z dzieł historiografii, z pism Długosza<br />
(pośrednio), Decjusza, Wapowskiego, Bielskiego,<br />
Rozjusza, Kromera, Orzechowskiego, Sarnickiego,<br />
Górnickiego, Gwagnina, Tretera, Heidensteina,<br />
Nakielskiego, Starowolskiego, Stryjkowskiego,<br />
Pruszcza, Kochowskiego i innych autorów. Z herbarzy<br />
polskich cytuje Bartosza Paprockiego, Okolskiego,<br />
Kojałowicza i Wacława Potockiego, prawda<br />
powtarzając za nimi (zwłaszcza za Okolskim)<br />
niemało błędów i nieścisłości, często jednak świadomie<br />
się od nich dystansując. Powołuje się na autorów<br />
jezuickich, zwłaszcza na rękopisy Parisiusa<br />
i Rutki. Dla XVII, a częściowo i dla XVI stulecia,<br />
nie mówiąc już o współczesnym mu wieku XVIII,<br />
korzystał obficie z materiałów najcenniejszych -<br />
oryginalnych dokumentów, akt sądowych, dekretów<br />
Trybunału, archiwów rodowych i genealogii<br />
rodzin. Chętnie sięgał do druków panegirycznych,<br />
wyławiając z nich informacje genealogiczne. Wy-<br />
11. Tamże.<br />
12. Zalety dzieła Niesieckiego słusznie podnosi W. Dworzaczek,<br />
Genealogia, s. 112.<br />
korzystał zbiory praw i konstytucje sejmowe, liczne<br />
publikacje polskie i trochę obcych (w tym dzieła<br />
czeskiego genealoga Balbina i włoskiego teoretyka<br />
heraldyki Petrasancty, obu jezuitów), żywoty<br />
biskupów, literaturę piękną, nawet poezję (Grzegorza<br />
z Sambora, Jana Kochanowskiego, Samuela<br />
ze Skrzypny Twardowskiego). Odwołuje się także<br />
do znanych mu z autopsji obiektów materialnych,<br />
jak nagrobki, inskrypcje i chorągwie pogrzebowe.<br />
W zbieraniu informacji korzystał niewątpliwie<br />
z pomocy rozsianych gęsto po całej Rzeczypospolitej<br />
domów zakonnych, z których wiele - od Bydgoszczy<br />
i Chojnic po Kraków, Lwów i Krasnystaw<br />
- osobiście objechał. Szczególnie wyczerpująco<br />
opracował genealogie rodzin, które wydały członków<br />
Towarzystwa Jezusowego, podaje też wiele<br />
biogramów znaczących jezuitów i często cytuje<br />
ich pisma. Na ogół wiernie przedstawił genealogie<br />
bliższych sobie pokoleń, co potwierdza konfrontacja<br />
ze współcześnie znanymi źródłami. Jego formacja<br />
religijna sprawiła, że rodziny innowiercze,<br />
które w dobie kontrreformacji nie wróciły do katolicyzmu,<br />
zbywał krótką tylko notatką lub zgoła pomijał.<br />
Z drugiej jednak strony - zauważa Włodzimierz<br />
Dworzaczek - możliwe, że i sami różnowiercy nie<br />
kwapili się z nadsyłaniem dokumentów autorowi<br />
jezuickiemu 13 . W obfitym materiale anegdotycznym,<br />
zgodnie z powołaniem zakonnym autora<br />
i duchem jego czasów, występują na plan pierwszy<br />
opowieści o cudach, widzeniach, pobożnych pielgrzymkach<br />
i donacjach, chociaż nie brak i staropolskich<br />
dykterii herbowych. Jego wywody cechuje<br />
dużo zdrowego rozsądku i niespotykany u innych<br />
autorów krytycyzm, czy przynajmniej powściągliwość<br />
w głoszeniu niesprawdzonych informacji. Dał<br />
tego próbę także poza herbarzem, kiedy w liście<br />
do księcia Radziwiłła, pisanym z Krasnegostawu<br />
13 października 1740 r. podjął krytykę Kojałowicza<br />
w przedmiocie genealogii Radziwiłłów, z przekonaniem<br />
dowodząc swoich racji 14 .<br />
Wszystkie te cechy osobowości pisarskiej<br />
Niesieckiego, jego warsztatu historyka, genealoga<br />
i herboznawcy, nadają jego dziełu trwałą wartość<br />
i lokują je wysoko wśród publikacji heraldycznych<br />
tych czasów, także w skali piśmiennictwa euro-<br />
13. Tamże.<br />
14. AGAD, Archiwum Radziwiłłów, dz. V, nr 10415.
Change language