pobierz - Nestor - Czasopismo artystyczne

Sonet polski Syriuszki Stanisława Bojarczuka - model inkrustowany
ogarnie, tym większych rozmiarów może stworzyć
dzieło. (…) Ja, ponieważ zdołałem się wznieść do
wysokości podlotu skowronka, zdobywam się tylko
na lilipucie obrazki dwusoneciane. 6
Fenomen Bojarczuka tkwi więc w stworzeniu
nowej odmiany gatunkowej, którą poeta określił
jako syriuszkę. Zaproponowaną przez siebie
nazwę, objaśniał następująco: Syriusz, to takie
zjawisko, kiedy dwie gwiazdy, choć mogą być od
siebie bardzo odległe zachodzą jedna na drugą
i wówczas zwiększa się ich blask. 7 W takim ujęciu
syriuszka jest dyptykiem sonetowym, mikrocyklem,
w którym sonety wzajemnie potęgują swoją siłę artystyczną.
Można doszukiwać się źródeł inspiracji
Bojarczuka, które spowodowały stworzenie podwojonego
sonetu. Żuławski, autor słynnej powieści
fantastycznonaukowej Na Srebrnym Globie, był
również twórcą sonetów. Utwory te łączył, na modłę
romantyczną, w cykle, w których znajdowało się po
kilka sonetów. 8 Jeden z nich, zatytułowany Dwa sonety,
mógł stanowić pierwowzór syriuszek. Tę tezę
popiera fakt, iż w syriuszce Bojarczuka Do moich
znawców odnajdujemy następujące słowa:
Zaś tytuł „Westchnień”, układ „Tablic” - to zawdzięczę
Żuławskiemu i jego westchnieniom młodzieńczym,
W sonecianych „Czerwieni wina” poetykach…
(Do moich znawców)
W przywołanym powyżej fragmencie odnajdujemy
kolejne elementy poetyki sonetu, stworzonej
przez Bojarczuka. Interesować nas będzie słowo
„tablica”. W powyższym ujęciu tablica oznacza
tyle, co karta, na której został zapisany podwojony
sonet. Znajdujemy również geometryczne przedstawienie
zapisanej „tablicy”.
Są tu dwójne trój-wiersze, są dwu-czworoboki
czwórwierszy… Treść - nie wiem - Może rym głęboki,
(Do moich znawców)
6. Zięba J., Wstęp, [w:] Bojarczuk S., Linie liryki, Krasnystaw-Lublin
2008, s. 17.
7. Przypisy, [w:] Bojarczuk S., Blaski i dźwięki, Warszawa
1956, s. 118. Redaktorzy tomiku korzystali z nieopublikowanego
pamiętnika poety Grzechy dzieciństwa.
8. Należy podkreślić, iż łączenie sonetów w cykle zapoczątkowali
romantycy. Do najsłynniejszych należą Sonety
krymskie i Sonety odeskie Adama Mickiewicza.
Poeta stworzył spójną koncepcję ars poeticae.
Poświęcił temu zagadnieniu kilka sonetów:
Autobiografia, Do sonetu, Do moich znawców
i Do mojego odbiorcy. Wprowadzenie tej kategorii
u samouka jest pewnym novum. Co więcej, sformułowana
w powyższych utworach poetyka jest
konsekwentnie i świadomie realizowana w tysiącu
sonetach! Poeta stawia przed gatunkiem określone
zadania. Postanawia wzorować się na słynnym
piewcy sonetu Kazimierzu Przerwie-Tetmajerze,
w osobliwy sposób interpretującym istotę gatunku:
Lubię ten mały kościół, w którym jednak może
Olbrzymi Bóg się zmieścić jak w potężnym tłumie
(O sonecie) 9
W utworze Do moich znawców odnajdujemy
powyższą myśl młodopolskiego poety, nieco
zmodyfikowaną „Myśl wielka da się zawrzeć, jak
Bóg w szczupłej farze”. Zadaniem poezji, a ściślej -
zadaniem syriuszki, jest zawarcie w skromnym objętościowo
utworze różnorodnej problematyki oraz
zamknięcie jej w pięknej formie. Podmiot liryczny
pragnie „w niklachny wazonik wśnić odwieczną
puszczę”. Po tym wyznaniu następuje mistrzowski
popis erudycyjny polegający na tworzeniu osobliwych
metafor:
Ryki lwie stłumić w skrzeki żabki na łopuszce,
wtkliwić morskie wieloryby w alkowiej akwarze,
wmikroskopić w drobniutkie wielkich mężów twarze,
a wspaniałe oracje skrznić w gwary papuźcze.
(Do moich znawców)
Zauważamy, iż właściwością syriuszki jest
podwojenie, natomiast w obrębie cząstek dyptyku
sonetowego nie dochodzi do znaczących zmian.
Syriuszka powstaje poprzez połączenie dwóch
sonetów, składających się klasycznie z dwóch
zwrotek czterowersowych oraz dwóch trzywersowych.
Potwierdzeniem tej tezy są słowa zawarte
w utworze Do mojego wydawcy „czternastowierszy
par tych kursyw runek”. Bojarczuk, nie poprzestaje
jednak na tym, wyraża pragnienie stworzenia określonej
liczby dyptyków sonetowych.
9. Przerwa-Tetmajer K., O sonecie, [w:] Sonet polski, pod
red. Folkierski W., Kraków 1925.