pobierz - Nestor - Czasopismo artystyczne

Sonet polski Syriuszki Stanisława Bojarczuka - model inkrustowany
wa Bojarczuka „chłopskim poetą-samoukiem”.
Piętak uznaje, że takie cechy sonetów jak głęboki
liryzm i barwność obrazowania nie pozwalają
uznawać tej poezji za typowo ludową. Po czym dodaje,
iż poeci ludowi zazwyczaj operują nieporadnym
językiem oraz kiepskim rytmem, czego brak
w dziełach krasnostawskiego twórcy. Wieloletni
badacz poezji Bojarczuka - Józef Zięba podkreśla
wysoką rangę poezji, upominając się o miejsce
wśród wybitnych twórców Lubelszczyzny: Bolesława
Leśmiana, Józefa Czechowicza i Józefa
Łobodowskiego. Recenzent, wskazując nietypowe
cechy sonetów, stwierdza: Wszystko to może
sprawiać wrażenie, że mamy do czynienia z tzw.
„poezją uczoną”. Uczoność ta jest tylko pozorna.
W istocie jej twórca pozostał nie tylko przez
uprawianie roli, ale przez widzenie i kształtowanie
świata chłopem. 21
Przypadek poezji Bojarczuka okazuje się
więc szczególny: samouka, piszącego tysiąc sonetów,
z zamiarem ucieczki w świat literatury wysokiej,
którą podziwiał. Nie była to jednak radykalna alienacja
wobec chłopskiej tożsamości, bowiem poeta głęboko
odczuwał więź z tym, co bliskie jego codzienności,
a była to codzienność na wskroś wiejska.
W związku z tym, subtelny charakter sonetu przybiera
niekiedy tematykę charakterystyczną dla
grupy poetów wiejskich.
Alina Aleksandrowicz, pisząc o elementach
ludowych w poezji Bojarczuka, wymienia
tematykę związaną z biedą człowieka w utworach
zbliżających się do bajek, kierujących się do
sformułowania morału. Zwraca również uwagę
na typowy dla pieśni ludowej ośmiozgłoskowiec
(Przyśpiewek, Zalecanki, Dziewosłępy, Odgrywka,
Kłaniowiny, Na gospodzie, Oczepiny). Doszukuje
się inspiracji sonetami Petrarki, akcentując
ciekawą kreację bohaterki lirycznej osadzonej
w przestrzeni wiejskiej. Aleksandrowicz analizuje
również tematykę chłopską: przyrodę, wiejski pejzaż
obserwowany okiem chłopa.
Bojarczuk stara się utrwalić pamięć o tradycjach
i obrzędach wiejskich. Takie utwory wpisują
się w ludowy nurt etnograficzny. Za przykład niech
posłuży syriuszka Wigilia w chacie. Utwór został
21. Zięba J., Petrarkowy uczeń, [w:] „Kresy Literackie”,
nr 24/1990.
zbudowany na zasadzie wspomnień wigilijnych
z lat dziecięcych. Święta poprzedza długi czas
przygotowań: „Adwentowe, roratne skończyły się
jęki”. Izba zostaje opisana z wyodrębnieniem niecodziennych
elementów:
W kąt izby ustawiono snop żyta użęty,
na ziemi rozścielono słomy całe pęki,
na stole miękkie siano, by Jezus maleńki
miał wygodę, jak niegdyś pomiędzy bydlęty.
(Wigilia w chacie)
Wspomnienia podmiotu lirycznego wiążą
się z dłużącym oczekiwaniem na wieczerzę, rozpoczynającą
się zapaleniem świec, odmówieniem
pacierza za samotnych ludzi, dzieleniem się opłatkiem
oraz odśpiewaniem kolędy „Karpińskiego
Franka”. Traktowanie znanych, wielkich osobistości
„po swojsku”, wynika niewątpliwie z prostoty
widzenia, jak również z chęci uczczenia pamięci
wielkich poprzedników. Opis wieczerzy kończy
się akcentem niemalże barokowym, przetworzeniem
słynnego cytatu z księgi Koheleta: „prochem
jesteś i w proch się obrócisz” - „Tworem wodnym
się życie poczęło na globie/ ziemskim, skończy się
deserem mchu na jego grobie”.
Bojarczuk wprowadza do poezji analogię
pomiędzy kolejnymi etapami życia człowieka
a rytmem przemian przyrody. Poświęca temu cały
cykl sonetów: Do jesieni, Dzień - Lato, Noc - Zima,
Zmierzch - Jesień. Zima, opisana w syriuszce Noc
- Zima, to koniec życia człowieka. Koniec, który
skłania do podsumowań. Podmiot liryczny powraca
myślami do przeszłości. Pytanie retoryczne „Czy
pamiętasz?” skłania do refleksji na temat chwil niezapomnianych.
Osoba mówiąca, dzieląc się wspomnieniami
z żoną, odwołuje się do mitycznej rzeki
zapomnienia, aby podkreślić ich trwanie.
Motyw ludowych narzekań na niedoskonałość
świata pojawia się w sąsiedztwie opozycji teraźniejszość-przeszłość
(Do wieku dziewiętnastego
i Do wieku dwudziestego). Wiek dziewiętnasty
jest postrzegany jako czas rozwoju kulturalnego,
dobrobytu: „nie brakło na cię ubrań, chleba ni omasty”.
Natomiast wiek dwudziesty to okres dysonansów:
czas nowinek i wynalazków, będący jednocześnie
oddanym „atomowej bombie”.
Osobną kwestią wydaje się grupa tekstów